İran’da Kadın Hareketine Direniş Devam Ediyor

İran’da Mahsa Amini’nin ahlak polisinin nezareti altındayken ölmesinden sonra ülke genelinde yapılan şovların üzerinden iki yıldan fazla mühlet geçti. İran hükümeti krizin geçtiği imajını vermeye çalışırken başörtüsü ve başörtüsünün çok sayıda bayan tarafından reddedilmesi, hükümet için kıymetli bir telaş olmaya devam ediyor.

Çok sayıda bayan, bazen meydan okumalarına karşı ağır bir bedel ödemelerine karşın, İran sokaklarında devletin onay vermediğ giyselerle dolaşmaya devam ediyor.

İran’da yargıçların kıymetli yetkileri var ve alışılmış olmayan cezalar verebiliyorlar. Sıklıkla da klâsik cezaları sembolik ve ideolojik motivasyonlu öteki formüllerle harmanlıyorlar.

2016 üretimi Oscar ödüllü The Salesman sinemasındaki roluylü tanınan, İran’ın en çok sevilen oyuncularından Taraneh Alidoosti bu türlü bir cezayla karşı karşıya kaldı. Amini’nin vefatından sonra başlayan Bayan, Hayat, Özgürlük hareketinin destekçisi Alidoosti, başörtüsünü reddederek açıkça kanunlara karşı koydu. Hükümetin karşı koyuşa reaksiyon vermesi bekleniyordu fakat hem Alidoosti hem de öbür tanınmış isimlere konulan kısıtlamaların boyutunu pek kimse kestirim edemezdi.

Alidoosti’nin başına gelenler, ülkenin güneyindeki Keşm Adası’ndan kalkan bir iç sınır uçuşuna binmesinin engellenmesiyle dikkat çekti. Avukatı, Alidoosti’ye seyahat ve mali süreç yapma yasağı getirildiğini söyledi. Oyuncuya daha evvel de ülke dışına çıkış yasağı konulmuştu. İran yargısından bi sözcü bu türlü bir yasağın bulunmadığını savundu.

Hükümetin Alidoosti’ye karşı hali daha geniş kapsamlı bir stratejinin altını çiziyor: Muhalefete ilham verecek tesirli sesleri denetim etmek. Lakin verilen birtakım garip cezalar, yargı sisteminin başörtüsü maddelerine karşı büyüyen direnişi denetim altına almakta zorlandığının işareti.

Sosyal medya yasağı

İran’da birçok öbür ünlü isim de Bayan, Ömür, Özgürlük hareketiyle dayanışma için başörtülerini çıkarttı.

Bir öbür tanınmış oyuncu Azadeh Samadi’ye altı ay toplumsal medya yasağı verildi. Bu alışılmadık cezada mahkeme ayrıyeten Samadi’ye “anti-sosyal kişilik bozukluğu” için ruhsal tedavi görmesi kuralı koydu. Tedaviyi tamamladığına dair bir rapor almak zorunda kaldı.

Tecrübeli oyuncu Afsaneh Bayegan da benzeri bir akıbetle karşılaştı. Toplumsal medya yasağına ek olarak, terapi görme kuralı getirildi.

Bu kararlar İranlılar ve cezaların geçerliliği ile ahlaki tabanını sorgulayan hukuk uzmanlarında öfke yarattı.

Leyla’nın Kardeşleri filminin yönetmeni Saed Roustaee de maksat alındı. Sinemalarında sıradan İranlıların sosyoekonomik gayretlerini ele alan Roustaee’ye garip bir ceza verildi. Sinema imalinde bireylerle münasebet kurması yasaklandı.

Bu ceza, yönetmeni profesyonel bir tecrit altına almayı ve sinema kesimindeki diğer insanları, hassas bahisleri ele almaktan yıldırmayı amaçlıyordu. Roustaee’ye birebir vakitte devletin verdiği “ahlaki sinema yapımı” kursuna katılması talimatı verildi.

Tüm bunlara ek olarak “rejime karşı propaganda” suçlamasıyla altı ay mahpus cezası aldı. İspat olarak da Leyla’nın Kardeşleri sinemasının Cannes Sinema Şenliği’nde gösterilmesi sunuldu.

Foto muhabiri Yalda Moayeri de altı yıl mahpus cezasıyla birlikte öteki beş farklı ceza daha aldı: Başörtüsü yanlısı bir din adamının çalışmalarıyla ilgili 100 sayfalık bir araştırma ödevi yapmak, iki yıl cep telefonu ve toplumsal medya kullanma yasağı ve iki ay boyunca bayanlara ilişkin bir parkta paklık yapmak.

Kitap okuma ve özetleme

En tartışmalı kararlardan biri de geçen yıl Mart ayında alındı. Müziği Baraye ile birinci En âlâ Toplumsal Değişim Grammy Mükafatını alan tanınmış müzikçi Shervin Hajipour, Mahsa Amini hareketinin marşı haline gelen şarkıyı söylemesi nedeniyle suçlamalarla karşılaştı.

Hapis ve seyahat yasağına ek olarak, mahkeme Hajipour’a değerli din adamları tarafından yazılmış iki kitabı okuma ve özetleme cezası verdi.

Hajipour’a verilen cezalara karşı gösterilen yaygın reaksiyonla kararlar geli alındı.

İran yargı sisteminin başı Gholamhossein Mohseni Ejei kararları eleştirdi ve cezaların “caydırıcı” olması ve “tersine tesir yaratmaması gerektiğini” söyledi.

Kapalı kapılar arkasında duruşmalar

İran yargısının “yaratıcı” cezaları yeni değil. Yıllar boyunca aksiyoncular, gazeteciler ve sanatkarlar çoğunlukla aşağılanmak ve toplum dışına sürüklenmek üzere tasarlanmış alışılmadık cezalar aldı.

Halka açık kırbaçlama ve mahpus, yargı sisteminin esas cezaları olmayı sürdürürken, son cezalar mahkumların güvenilirliğini ve nüfuzlarına darbe vurmayı amaçlıyor üzere görünüyor.

Yargı sisteminde son devirdeki değişikliklerle, sıradan kabahatlerde kamuya açık yargılamalar ve daha şeffaf cezalandırmalar artarken, siyasi kabahatlere ait davalar kapalı kapılar arkasında görülmeye devam ediyor.

Eylemciler sıklıkla, yargılanmadan ya da kendilerini savunma fırsatı verilmeden toplumsal ve profesyonel kısıtlamalarla karşı karşıya kalıyor. Kimi durumlarda da uçağa binmeye çalışıp yasaklı olduklarını gördüklerinde cezalarını öğreniyorlar.