Karacaoğlan’ın Türkçe’deki Etkisi
Fırat Üniversitesi Türk Lisanı ve Edebiyatı Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ebru Şenocak, “Sılasından çeşitli sebeplerle ayrılmak zorunda kalan Karacaoğlan, gittiği vilayetlerde karşılaştığı sorunlara karşın Türk edebiyatı içinde dorukta kalan aşıklar ortasında yerini almıştır.” dedi.
“İronik Ömürde Sonsuza Yürüyen Kahraman: Nasreddin Hoca”, “Atilla Destanı’nda Metinlerarasılık: Kültürel Bellekte Simge Düzeyleri” ve “Billur Köşk Masalları” kitaplarının müellifi Şenocak, Türkçenin değerli temsilcilerinden Karacaoğlan üzerine AA muhabirine değerlendirmede bulundu.
Karacaoğlan şiirlerinin, Türkçenin bütün akıcılığı ve sadeliğiyle gönüllere ulaştığını belirten Şenocak, şairin şiirlerinde Güney Anadolu Toroslarındaki Türkmenlerin lisanını kullandığı söyledi.
Ebru Şenocak, Karacaoğlan’ın Türkçenin imkanlarını kullanarak lisanın gelişimine değerli bir katkıda bulunduğunu vurgulayarak, ” Esma Şimşek’in belirttiği üzere, başta Karacaoğlan ve Aşık Veysel olmak üzere, halk şairlerinin büyük bir kısmı Türkçeyi en hoş haliyle, sade ve anlaşılır bir halde kullanırken unutulmaya terkedilmiş kimi sözlerin günümüze taşınmasını sağlamış, sağlıklı bir Türkçenin gelişmesinde tesirli olmuşlardır. Karacaoğlan, sevgilinin hoşluğunu ve ona olan aşkını Türkçenin söz gücündeki zenginlikle anlatırken yerine nazaran, bölge ağzını ve Türkçeleşmiş Türkçeyi de ihmal etmemiştir.” diye konuştu.
“Karacaoğlan, atasözleri, vecizeler ve öğütlerle Türkçenin hoşluğunu yansıtır”
Yöresel bir lisan kullanan Karacaoğlan’ın içtenliğine işaret eden Şenocak, şunları kaydetti:
“Onun lisanı açık, yalın, çarpıcı, yerli ögelerle bezenmiş bir lisandır. Söyleyişinde konuşma lisanının rahatlığı, özgün buluşları, ölçüyü ve kafiyeyi kullanmada ustalığı, onu öteki aşıklardan ayırır. Karacaoğlan’ın kendine has mecaz ve benzetmeleri, söyleyiş gücünün hoşluğunu gösterir. Karacaoğlan, hayal dünyamızı canlandıran kelamların yanı sıra kullandığı atasözleri, vecizeler, öğütlerle de Türkçenin bütün hoşluğunu yansıtır. Mevzuya ‘Altuna batırsan iy olmaz kötü/Aslı ham demirden cevherdar olmaz/Kötüler köpr’olsa üstünden geçmem/Taşkın suya uğradırım yolumu.’ dörtlüğü örnek verilebilir.”
Şenocak, Karacaoğlan’ın halk ruhu ve maneviyatına gönülden bağlı olduğunu aktararak, “Karacaoğlan’ın şiir lisanı, konuşma lisanıdır. Şiirlerinde, sade bir lisan ile söyleyiş ve mahalli ögeleri ustalıkla kullanma özelliği öne çıkmaktadır. Çukurova yöresi ve etrafındaki vilayetleri sazı omuzunda diyar diyar dolaşan aşık, Türk lisanının gerek mahallî, gerekse toplumsal manada çeşitliliğini şiirlerine işlemiştir. Karacaoğlan’da aşık edebiyatının en besbelli özelliklerinden birisi olan irticalen söyleme yeteneği bulunmaktadır. Gördüğü her hoşa aşık olan şair, samimi aşk telaffuzlarıyla divan şairi Nedim’i anımsatır. Halk edebiyatının temsilcisi olan Karacaoğlan, şiirlerinde yer yer periyodun konuşma lisanına bağlı olarak Arapça ve Farsça sözler kullansa da şiirlerini daha çok sade bir Türkçe ile söylemiştir.” tabirlerine yer verdi.
Karacaoğlan’ın Türk halkının bedeller dünyasını, yaşanmışlığını, sıkıntısını hem estetik hem de psikoanalitik ögelerle şiirlerinde sunduğunu söz eden Şenocak, Türk lisanını ve şiirini felsefi telaffuzlarla doruğa taşıyan Karacaoğlan’ın Türk halkının özü, ulusal şuuru olduğunu lisana getirdi.
Doç. Dr. Şenocak, Karacaoğlan’ın okuyucusunu yaşanılan anın gerçekliğine götürdüğünün altını çizerek, şu bilgileri verdi:
“Şiirlerinde, yaşadığı vaktin edebi, felsefi ve toplumsal yapısını ele alan aşık aşk, ayrılık, gurbet, vefat, tabiat, yoksulluk, vakitten şikayet üzere bahislerden sıklıkla bahseder. Osmanlı toplum nizamının bozuk olduğu periyoda dair şiirleriyle haksızlığı kabul etmeyen, adaleti isteyen bir şair olarak karşımıza çıkar. Karacaoğlan bir destanında bu ideolojisini, ‘Bu dünyada adam oğluyum dersin/Helali haramı durmayıp yersin,/Yeme el malını er geç verirsin/İğneden ipliğe sorulur bir gün.’ kelamlarıyla tabir eder.”
Karacaoğlan’ın ömrünün birçoklarını memleketinden uzakta geçirdiğini kaydeden Şenocak, “O, gurbet temasını en âlâ işleyen aşıklarımızdandır. Sevgilisine olan itimadı sarsılınca, sevdiğini oburunun kollarında görünce ya da akabinde ağlayan bir yakınının olmaması üzere sebeplerle yaşadığı bu büyük kederden kurtuluşu, uzak diyarlara gitmekte bulmuştur. Sılasından çeşitli sebeplerle ayrılmak zorunda kalan Karacaoğlan, gittiği vilayetlerde karşılaştığı düşüncelere karşın Türk edebiyatı içinde dorukta kalan aşıklar ortasında yerini almıştır. Karacaoğlan, dünya görüşünü lisana getiriş ve söyleyiş stili bakımından kendisinden sonraki pek çok şairi etkilemiş ve onlara öncülük etmiştir.” diye konuştu.
“Karacaoğlan ve Yunus Emre, şiir sanatının mayasını, aşkla yoğrularak oluşturmuştur”
Şenocak, Karacaoğlan ve Yunus Emre’nin şiir sanatının mayasını bütün aleme güzellikle bakarak, aşkla yoğrularak oluşturduğuna vurgu yaparak, şöyle devam etti:
“Yunus Emre’yi kemale erdiren ilahi aşktır ancak yeryüzündeki hoşlukları de görerek etkilenmiş, bütün milleti birebir sevgi ve coşkuyla kucaklamıştır. ‘Ben ayımı yerde gördüm/Ne işin var gökyüzünde/Benim gözüm yerde gerek/Bana rahmet yerden yağar.’ mısraları, Karacaoğlan’ın ideolojisiyle benzeridir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın belirttiği üzere Karacaoğlan, doğayı birinci görenlerdendir. Karacaoğlan, tabiatın yanı sıra gönlünü yakan Türkmen hoşlarından bahsederek şiir sanatını olgunlaştırmıştır; ‘Ben hoştan görmedim kemlik/Her ne çektim ise felekten çektim/Hublar ile yoktur gayrı pazarım/Değil hubdan elem, melekten çektim.’ Halkın sesi olan aşık Karacaoğlan’ın karşısında halkın şairi olarak bilinen Yunus Emre birebir mayadan beslenerek, hayata bakış ideolojisini emsal söyleyiş gücüyle söz etmiştir. Halk lisanıyla halka seslenen iki şair, halk şiirinin pek çok ögesine şiirlerinde yer vermiş ve özgün imgeler kullanmıştır. Karacaoğlan’da beşeri aşk, Yunus’ta ise ilahi aşk vardır. Birinde insan sevgisi, başkasında Allah sevgisi öne çıkmaktadır.”
Karacaoğlan’ın bir tekke şairi kadar olmamakla birlikte, Allah, melek, kitap, Kur’an, peygamber, ahiret, mevt, cennet, cehennem ve sırat üzere dini söz ve kavramları şiirinde ustalıkla kullandığını söyleyen Şenocak, bu durumun, onun dini hakikatleri ne oranda benimsediğinin bir göstergesi olduğunu lisana getirdi.
Ebru Şenocak, Karacaoğlan’ın şiirlerinde Mevlana Celaleddin-i Rumi, Hacı Bektaş-ı Veli, Hallac-ı Mansur üzere derviş ve erenlerden bahsettiğini aktararak, şöyle konuştu:
“Bu sözler onun tasavvuf erbabından ve gelenekten haberdar olduğuna işaret etmektedir. Karacaoğlan’da mevt, mutasavvıf şairlerde olduğu üzere, bir kurtuluş olarak görülmez. Ona nazaran bu dünyadaki ömrün, dünya hazları ve istekleri ile geçmesi kıymetlidir. Onun, az da olsa dini bahislerde da şiirleri bulunmaktadır. Karacaoğlan, Allah’a inanır. Bir yandan yaşarken dünyanın nimetlerinden faydalanmayı ister lakin ölünce de Hakk’ın didarını görmeyi istek eder. ‘Güzel sever diye isnad ederler/Benim Hak’tan özge sevdiğim mi var’ mısraları bunun bir işaretidir. O, birçok hoş sevmiştir fakat bu şiiriyle yaratılanı Yaratan’dan dolayı sevdiğini söz eder.”
“Karacaoğlan, şiirleriyle her çağda örnek alınan bir şairdir”
Karacaoğlan’ın lirik, didaktik ve pastoral şiirleri, söyleyiş biçimi ve kullandığı imgelerle Türk lisanına edebi sanat hüviyeti kazandırdığını tabir eden Şenocak, “Modern şiirin göstergesi olan bu ögeler, Karacaoğlan’ın pek çok aşığı etkileyerek ondan beslenmesini sağlamıştır. O, çığır açıcı bir sanatçıdır. Aşıkların his ve fikirlerine, tabiat ve beşere bakışlarına dair şiir lisanlarına biçim vermiştir. Karacaoğlan, Türkçenin bir sanat lisanı hüviyeti kazanmasına dair yapan tesirleri olan ve şiirleriyle her çağda örnek alınan bir şairdir.” sözlerini kullandı.
Şenocak, 17. yüzyıl öncesi, ismi kayıtlara geçmemiş aşıkların yetiştiği söylense de aşıklık geleneğinin Karacaoğlan ile başladığını vurgulayarak, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Çukurova’da yetişmiş aşıkların büyük bir kısmı, usta olarak çağdaşı bir aşığı değil de Karacaoğlan’ı seçmiş, onun şiirlerinden esinlenerek bu mesleğe birinci adımlarını atmıştır. Başta Adana ve Osmaniye olmak üzere Çukurova bölgesinde yetişen aşıklar üzerinde öncelikle Karacaoğlan’ın daha sonra da Dadaloğlu’nun tesirinin olduğu açıkça görülmektedir. Karacaoğlan, kendisinden sonra yetişmiş birçok ozanı etkilemiş olup XVII. yüzyıl aşıklarından Aşık Ömer, Kayıkçı Kul Mustafa ve Gevheri, daha sonraki yüzyıllarda Çukurova şairlerinden Dadaloğlu, Gündeşlioğlu, Meczup Boran ve Beyoğlu ayrıyeten Ruhsati, Sıkıntılı, Bayburtlu Zihni, Seyrani, Talibi, Şem’i, Haki, İrfani, Hezari, Vahdeti, Hüdaverdi üzere aşıkların yanı sıra Cumhuriyet periyodu şairlerinden İstek Tevfik Bölükbaşı, Cahit Külebi, Dava Tamer, Faruk Nafiz Çamlıbel, Necip Fazıl, Melih Cevdet üzere değerli isimler az yahut çok Karacaoğlan’dan etkilenmiştir. Bu tarafıyla Karacaoğlan, Türk halk şiirinde başlı başına bir ekol olmuştur.”
Karacaoğlan’ın aşık şiiri geleneğini konar-göçer Türkmenlerin ortasına taşıdığını söyleyen Şenocak, Güney vilayetlerinde, Çukurova ve Toroslar’da yaşayan Türkmen aşiretlerinin sesini duyurup bedeller dünyasını, lisan ve estetik anlayışını aşık şiirinde yaşattığını kaydetti.
Adana aşıklık geleneğinin oluşmasında ve aşıkların yetişip şekillenmesinde ozanın kıymetli bir rol oynadığını lisana getiren Şenocak, “O, her devirde tesirini sürdüren bir aşıktır. Karacaoğlan’ın ün salmasında, Hz. Hızır’ın duasının da tesirli olduğu belirtilir. Kadirli’de, Karacaoğlan’ın bade içmesi ile ilgili olarak anlatılan kıssaya nazaran, Karacaoğlan’ın Kur’an-ı Kerim’e gösterdiği hürmetten ötürü Hızır ona, ‘Elinde tuttuğun deynek saz olsun, ismin kıyamete kadar söylensin.’ diye dua etmiştir. Karacaoğlan, yaşadığı yüzyıldan günümüze halkın gönlünde her istikametiyle yüceltilen, türküleriyle gönüllere ilham ve şifa kaynağı olan efsanevi bir şahsiyettir.” diye konuştu.
