Uyku İntikamı: Modern Hayatın Sonucu

Günlük ömrün getirdiği yoğunluk nedeniyle şahısların kendilerine vakit ayırmak için “uyku intikamı” ile gece geç saatlere kadar ayakta kalması ve bu durumun denetimden çıkması ruhsal ve fizyolojik meselelere neden olabiliyor.

“İntikam hedefli uyku ertelemeciliği” ya da halk ortasındaki yaygın telaffuzuyla “uyku intikamı”, iş hayatı ya da gündelik sorumlulukları nedeniyle kendilerine vakit ayıramayan insanların, uyku saatlerini ertelemesiyle gece geç saatlere dek uyanık kalmaları olarak tanımlanıyor.

Çinli bir toplumsal medya fenomeni tarafından 2014’te literatüre kazandırılan uyku intikamı kavramı, denetimden çıkması durumunda bireyleri ruhsal ve fizyolojik manada olumsuz tarafta etkiliyor.

AA muhabirine bahse ait açıklama yapan Uzman Klinik Nöropsikolg Merve Türkkol, bu durumun günün intikamının geceden alınması olarak tanımlanabileceğini, kavramın, bireylerin gün içinde elde edemedikleri şahsî vakitlerini gece geç saatlerde uyku müddetlerinden feragat ederek telafi etmeye çalışmaları manasına geldiğini söyledi.

Modern hayatın getirdiği ağır temponun, bireylerin gün içinde kendilerine vakit ayıramamalarına neden olduğunu belirten Türkkol, “Kişilerin ağır iş temposu, varsa eğitimleri, aile sorumlulukları üzere sebeplerle sıkışmış hissetmeleri, aslında kendine ilişkin bir vakit yaratma algısını ve bir denetim kaybı hissini tetikleyebiliyor.” dedi.

Çinli toplumsal medya fenomeninin “Bütün gün çalışıyorum, gece sırf bir saat bile olsa kendime vakit ayırmak istiyorum. Zira bu benim denetimim olan tek alan.” paylaşımını anımsatan Türkkol, şöyle devam etti:

“Pandemi periyodunun devamıyla dünya çapında bu daha da görünür bir davranış haline geldi. İş ve özel ömür ortasındaki o istikrarın bozulmasıyla bu davranış biçimini daha da görür olduk lakin şunu ayırt etmek değerli. Gece geç saatte yatan herkes için bu terimi kullanmak hakikat olmaz. Biz neye uyku intikamı diyoruz? Şu üç faktör bizim için kıymetli olabilir; uykuya geçişte kişinin toplam uyku mühletini azaltan tertipli bir durum olmalı. İkinci nokta, gece geç saatlere kadar oturmanın altındaki fizyolojik ve organik sorunları dışlamamalıyız. Örneğin; sıcak havalarda kişi sıcaktan uyuyamayabilir, ağrı durumları olabilir yahut bir iş, proje yetiştirme sürecinde uykuyu mecburi erteleme durumları artık bir uyku intikamı sayılmaz ancak bilhassa kişinin burada yatma müddetini geciktirmesi, sonraki gün kendisinin bilişsel aktivitelerini etkileyeceğini, sorumluluklarını bozabileceğini bile bile bir halde ‘Kendime inatla bir vakit ayırma uğraşı içindeyim.’ demesi bir uyku intikamı sayılabilir. Bu, bazen şuurlu yapılan bir durum olabildiği üzere birden fazla vakit şuur dışı bir davranış olabiliyor. Uyku vaktini erteleme kavramına intikam sözünün de eklenmesiyle çok daha popülarite kazanan bir kavram oldu.”

“Doğal istikrarımızı etkiliyor”

Uyku intikamının direkt bir ruhsal rahatsızlık olmadığını söyleyen Türkkol, hayat stiliyle gün içinde bireylerin kendisine ne kadar kaliteli vakit ayırabildikleriyle yakından alakası olduğunu kaydetti.

Türkkol, bireylerin fizikî, duygusal ve zihinsel olarak bir istikrarda olduğu vakit kendilerini çok daha güzel ve sağlıklı hissedebildiğini, lakin gün içinde işlerin ve sorumlulukların yoğunluğu ve gerilim faktörlerinin bu dengeyi bozabildiğini söz etti.

Zihnin bu durumda o dengeyi sağlayabilmek için tahlil arayışına girebildiğini ve genelde ağır çalışanların o tahlili gecede bulduğunu belirten Türkkol, “Bunu yaparken bir tahlil arayışında olsak da istikrarımızı bozuyoruz. Zira bir biçimde uykudan feragat etmek, beynin dinlenmesini, hormonlarımızın yenilenmesini de engelliyor ve uzun vadede aslında hem fizyolojik hem de ruhsal olarak öbür sekonder sebepler karşımıza çıkabiliyor.” dedi.

Bu davranışın aslında gün içinde denetimi kaybetmiş hissetmenin bir sonucu olduğuna dikkati çeken Türkkol, şöyle konuştu:

“‘Bütün gün çalıştım, kendime hiç vakit ayıramadım.’ dediğinizde bu duyguyu telafi etmek için geceye sarılabiliyoruz. Bu da bizi bu döngüye sokabiliyor. Uykusuzluklar, uzun vadede telaşın artışı, daha depresif hissetmemize neden olabiliyor, öteki problemleri da tetikleyebiliyor. Sonuç olarak günün intikamını aslında geceden almak dediğimiz bu kavram bizim doğal istikrarımızı etkiliyor. Bu durum, alışkanlıktan çıkıp kronikleşmesi durumunda çözülmesi ve uzmanlardan takviye alınması gereken bir soruna yol açabiliyor.”

“Uyku eksikliği depresyon riskine yol açabiliyor”

Türkkol, uyku intikamının çoklukla genç yetişkinlerde, yeni bebeği ya da küçük çocukları olan ebeveynler ortasında sık görüldüğünü, şahısların iş hayatlarındaki ağır temposunun istikrarına bağlı olarak değişiklik gösterebildiğini söyledi.

Özellikle 20-30 yaş ortasındaki bireylerde, iş hayatına yeni başlayan genç yetişkinlerde iş yoğunluğu ve gerilim faktörlerinin daha ağır olabildiğine değinen Türkkol, bu alışkanlığın uzun vadede önemli ruhsal ve fizikî tesirler doğurabileceğini belirtti.

Kronik uyku yoksunluğunun, kişinin dikkat, hafıza ve öğrenme üzere bilişsel fonksiyonlarını başlangıçta günlük ömür aktivitelerinde, devamında ise kronik olarak olumsuz etkileyebildiğine işaret eden Türkkol, şöyle devam etti:

“Psikolojik olarak uyku eksikliği ruh hali dalgalanmalarına, vakitle artan tasaya ve ağır depresif hissetmeler vakitle bir depresyon riskine yol açabiliyor. Fizikî açıdan yeniden bağışıklık sisteminin ve metabolizmanın zayıflaması, bedenin uzun vadede kendini yenileyememesi başlı başına öteki fizyolojik rahatsızlıkları da beraberinde getirebilir. Uyku intikamı şayet başlangıç etabındaysa, kişi bunun farkındaysa bu durumu tahminen düzeltebilir. Bu davranış kronikleşmişse, bireyin ömür kalitesini önemli seviyede etkiliyorsa profesyonel dayanak almak yararlı olabilir. Öncelikle bu organik bir sebepten mi kaynaklanıyor, fizyolojik bir sorun mi diye uyku laboratuvarı yahut bir nöroloji başvurusu olabilir. Lakin bunun altında yatan temel sebep çoğunlukla kişinin omurdaki yetersizlik hisleri, gerilimden kaçınmanın tek yolu gece saatlerinde kendine ayırdığı vakitlerse ve hayattaki denetimi tekrardan kazanma arayışıysa, bu çoğunlukla psikoterapiyi ilgilendiren bir husustur ve psikoterapi dayanağı almaları daha verimli olabilir.”

Uyku intikamıyla başa çıkmak için öneriler

Uyku intikamıyla başa çıkmak ve yine sağlıklı bir uyku nizamı kurmak için disiplinli ve stratejik bir yaklaşımın benimsenmesi gerektiğini anlatan Türkkol, “Özellikle biyolojik saati sıfırlamak, bedeni yine sistemli uykuya adapte edebilmek için tahminen tıpkı saatlerde yatağa girip çıkmak, yatağa sırf uyumak için girmek, yatakta mavi ışık maruziyetinden uzak kalmak, tekrar uykudan birkaç saat evvel çay ve kafein tüketimini azaltmak, gün içinde aralıklarla kendimizi gün ışığına maruz bırakmak yararlı olabilir. Yeniden karanlık bir odada uyumak, serin bir odada ahenge şartlarını sağlamak, bir formda melatonin hormonunun da gerçek çalışmasını destekleyecektir.” diye konuştu.

Türkkol, kişinin uykuya yatmadan evvel gevşemeye yönelik güzeline giden aktiviteleri devam ettirmesinin, ılık bir duş almasının, kitap okumasının yahut kısa bir meditasyon yapmasının bedenin uykuya hazırlanmasında tesirli formüller olduğunu kaydetti.