Rusya ve Suriye İlişkileri Tartışmalı
Rusya ve Suriye yıllarca birbirlerinin değerli ortağıydı. Moskova Akdeniz’deki hava ve deniz üslerine erişim elde ederken, Şam da muhalif güçlere karşı savaşında askeri takviye aldı. Beşar Esad rejiminin çöküşünden sonra ise birçok Suriyeli Rus güçlerinin ülkeden gitmesini istiyor, lakin süreksiz Suriye hükümeti daha fazla işbirliğine açık olduğunu söylüyor.
Şam’ın 10 kilometre kuzeydoğusunda bulunan Duma’daki değerli muhalif kumandanlardan Ahmed Taha’ya nazaran “Rusya’nın burada işlediği hatalar tarifsiz”.
Duma bir vakitler müreffeh bir yerdi. Şam’ı “doyuran yer” diye bilinen bölgenin en önemli kentiydi.
Yaklaşık 14 yıl süren iç savaşın birtakım en şiddetli çatışmalarının yaşandığı yer şu anda yıkılmış halde. Yerleşim alanları, okullar harabeye dönüştü.
Bağımsız müşahede kümeleri bu yıkımın büyük çoğunluğundan Rus hava taarruzlarını sorumlu tutuyor.
Rejimi desteklemek için 2015’te savaşa müdahil olan Moskova ise yalnızca “teröristleri” gaye aldığını söylüyor.
Ahmed Taha 2011’de bir sivildi ve mütteahhitlik ve tüccarlık yapıyordu. Barışçıl şovların zalimce bastırılmasından sonra Esad rejimine karşı silaha sarıldı.
Daha sonra da Duma’daki silahlı muhalefetin başkanlarından biri oldu.
2018’de Suriye Ordusu’nun kuşatmasında geçen beş yılın akabinde, muhalifler İdlib’e inançlı geçiş karşılığında teslim olmayı kabul etti.
Anlaşmanın garantörü olarak Duma’ya Rus askeri polisi konuşlandırıldı.
O devir kentin yüzde 40’ından fazlası yok edilmişti ve birçok kişi açlıkla karşı karşıyaydı.
Taha, “Rusya’ya, rejime ve onları destekleyen her şeye karşın memleketimize geri döndük” diyor.
Taha, İslamcı Heyet Tahrir eş Şam (HTŞ) ve lideri Ahmed eş- Şara öncülüğündeki muhalif hücumda yer alarak Aralık’ta Duma’ya geri döndü.
Taha’ya nazaran ülkede kalan Rus askerleri tereddütsüz Suriye’yi terk etmeli.
“Bizim için Rusya bir düşman” diyor.
Konuştuğumuz birçok kişi tıpkı hisleri besliyor.
Şam’ın bir sokağında, ülkenin orta kısımlarındaki Hama’dan gelen Ebu Hişam’la buluşuyoruz.
Arkadaşlarıyla birlikte rejimin çökmesini kutlamak için başşehre gelmiş.
“Ruslar bu ülkeye gelip, tiranlara, baskıcılara, işgalcilere yardım etti” diyor.
Rusya’nın müdafaa taahhüdünde bulunduğu Suriye’deki Hristiyan toplumunun önderleri bile Moskova’dan pek yardım görmediklerini söylüyor.
Şam’ın antik Hristiyan mahallesi Bab Tuma’da Suriye Ortodoks Kilisesi Patriği 2. Ignatius Aphrem ile söyleşi yapma fırsatı bulduk.
Patrik “Rusya’nın ya da dış dünyadan rastgele bir oburunun bizi koruduğu olmadı. Ruslar kendi çıkarları ve gayeleri için buradaydı” diyor.
Dışarıdaki bir sokakta ise bir diğer Suriyeli Hristiyan Esad daha az diplomatik bir lisan kullanıyor.
“Geldiklerinde başta ‘Size yardımcı olmaya geldik’ dediler. Lakin bize yardım etmek yerine Suriye’yi daha da yıktılar.”
Suriye-Rusya bağlantıları ‘stratejik’
Duma’daki muhalif kumandan Ahmet Taha ise süreksiz idarenin ve ülkenin fiili lideri Ahmed eş-Şara’nın stratejik düşünmek istemesini anladığını söylüyor.
Beşar Esad idaresi, Akdeniz’deki iki üssü (Tartus deniz üssü ve Hmeymim hava üssü) Rusya’ya 49 yıllığına kiralamıştı.
Rejimin Aralık başında çökmesinden sonra, .
Ahmed Eş-Şara BBC Dünya Haberleri Editörü Jeremy Bowen ile yaptığı mülakatta, Rusya’nın ülkede kalmasına müsaade etme ihtimalini dışlamamış ve iki ülke ilgilerini “stratejik” diye tanımlamıştı.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Eş-Şara’nın bu sözleri üzerine konuşmakta gecikmedi.
Lavrov “Yeni Suriye hükümetinin başı Ahmed eşüŞara geçtiğimiz günlerde BBC’ye konuştu. Söyleşisinde Suriye’nin Rusya ile alakalarının uzun bir geçmişe dayandığını ve stratejik olduğunu söyledi. Biz de bu yaklaşımı paylaşıyoruz. Suriyeli dostlarımızla çok ortak noktamız var” dedi.
Suriye Ordusu’ndan emekli general ve savunma uzmanı Turki el Hasan Suriye’nin Moskova’yla askeri işbirliğinin Esad rejimi öncesine dayandığını söylüyor.
“Kuruluşundan beri Suriye Ordusu Doğu Bloku silahlarıyla donatıldı. Bilhassa de Sovyetler Birliği’nden ve sonra da Rusya’dan.”
Hasan, ordunun elindeki neredeyse tüm malzemenin Sovyetler Birliği ya da Rusya tarafından üretildiğini söylüyor ve “Suriye Ordusu’nun evvelki donanımı da Rusya’dan” diye ekliyor.
Rus iddialarına nazaran Suriye Ordusu 1956-1991 ortasında Moskova’dan 26 milyar dolardan fazla pahası bulunan 5 bin tank, 1200 savaş uçağı, 70 gemi ve öbür bir çok sistem ve silah aldı.
Sovyetler Birliği çöktüğünde bu paranın yarısından fazlası ödenmedi lakin Rus önder Vladimir Putin bu borcun yüzde 73’ünü sildi.
Rusya daha sonra da silah tedarikini sürdürdü.
Şimdiyse yeni Suriye hükümetinin ordusunu tekrar kurabilmesi için ya büsbütün tekrar donatması ya da Rus tedarikine bağımlı kalmaya devam etmesi gerekiyor.
Hasan, bunun iki ülke ortasında bir çeşit ilgiyi gerektireceğini vurguluyor.
Rusya içinse Tartus deniz üssü ve Hmeymim hava üssü Afrika’da, bilhassa de Libya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Mali ve Burkina Faso’daki varlığı açısından hayati ehemmiyette.
Ve sıradan Suriyeliler çatışmaların büsbütün sona ermesini umarken, kimileri Rus varlığının ülkedeki barışın devamına yardımcı olabileceğini düşünüyor.
Patrik 2. Ignatus Aphrem “Rusların devletimizi ve ordumuzu güçlü tutmak için burada kalmasını memnuniyetle karşılarız” diyor.
Peki “Rusya yeni rejime neler sunabilir ve yeni rejim siyasi ve askeri işbirliği manasında neler yapabilir?”
Turki el Hasan bu soruların karşılıklarının ilerideki ilgide belirleyici olacağını söylüyor.
