Trump’ın Grönland İlgisi

ABD Başkanı seçilen Donald Trump, Kuzey Kutbu’nda Danimarka’ya bağlı büyük ölçüde özerk bir bölge ve dünyanın en büyük adası olan Grönland’ın denetimini ele geçirmeye yönelik tabirler kullandı.

İlk olarak 2019’da, birinci başkanlık devrinde , bu hafta daha da ileri gitti ve denetimi ele geçirmek için ekonomik yahut askeri güç kullanma ihtimalini devre dışı bırakmayı reddetti.

Danimarkalı ve Avrupalı yetkililer ise Grönland’ın satılık olmadığını ve toprak bütünlüğünün korunması gerektiğini söyleyerek olumsuz cevap verdi.

Peki, iki NATO müttefikinin yüzde 80’i buzla kaplı olan lakin kıymetli ölçüde kullanılmamış maden zenginliğine sahip devasa bir bölge üzerinde uyuşmazlığa düştüğü bu olağandışı durum nasıl sonuçlanabilir?

300 yıldır Danimarka’nın denetimi altında olan Grönland’ın 56.000 nüfusunun bağımsızlık istekleri son sonucu nasıl etkileyebilir?

Grönland’ın geleceği için dört mümkün senaryoyu inceliyoruz.

Trump’ın ilgisi azalır, hiçbir şey olmaz

Trump’ın bu atağının, hem Rusya hem de Çin’in bölgede nüfuz arayışına girmesi tehdidi karşısında Danimarka’nın Grönland’ın güvenliğini arttırmasını sağlamaya yönelik bir atak olduğu tarafında birtakım spekülasyonlar var.

Danimarka geçtiğimiz ay Kuzey Kutbu için 1.5 milyar dolarlık yeni bir askeri paket açıkladı. Bu paket Trump’ın açıklamaları öncesinde hazırlanmıştı lakin Trump’ın kelamlarından birkaç saat sonra bunun açıklanması Danimarka Savunma Bakanı tarafından “kaderin bir cilvesi” olarak nitelendirildi.

Politiken gazetesinin baş siyasi muhabiri Elisabet Svane, “Trump’ın söylediklerinde değerli olan Danimarka’nın Kuzey Kutbu’ndaki yükümlülüklerini yerine getirmesi ya da ABD’nin bunu yapmasına müsaade vermesi gerektiğiydi” diyor.

Danimarka Kraliyet Savunma Koleji’nde doçent olan Marc Jacobsen, bunun Trump’ın “göreve gelmeden evvel kendini konumlandırması”, Grönland’ın ise bağımsızlık yolunda değerli bir adım olarak daha fazla memleketler arası otorite kazanmak için bu fırsatı kullanması olduğuna inanıyor.

Dolayısıyla Trump Grönland’a olan ilgisini kaybetse bile, Profesör Jacobsen bunun en mümkün senaryo olduğunu düşünüyor, dikkatleri katiyen bu hususa çekmiş oldu.

Ancak Grönland’ın bağımsızlığı uzun yıllardır gündemde ve kimileri tartışmanın karşıt istikamette bile ilerleyebileceğini söylüyor.

Svane, “Son birkaç gündür Grönland Başbakanı’nın yorumlarında daha sakin olduğunu fark ettim – yani evet, bağımsızlık istiyoruz lakin uzun vadede” diyor.

Grönland bağımsızlık oylamasına masraf, ABD ile daha yakın bağlar arar

Grönland’da bağımsızlığın eninde sonunda gerçekleşeceği ve Grönland’ın bağımsızlık için oy kullanması halinde Danimarka’nın bunu kabul edip onaylayacağı konusunda genel bir fikir birliği var.

Ancak Grönland halkına sıhhat ve toplumsal yardım sistemi üzere bahislerde Danimarka’dan aldıkları sübvansiyonların devam edeceğine dair garanti verilmediği sürece Grönland’ın bağımsızlık için oy kullanması pek muhtemel değil.

Danimarka Memleketler arası Çalışmalar Enstitüsü’nde araştırmacı Ulrik Gad’a nazaran, “Grönland Başbakanı şu anda ayaklanmış olabilir, fakat sahiden bir referandum daveti yapması durumunda, Grönland iktisadını ve refah sistemini nasıl kurtaracağına dair ikna edici bir anlatıya gereksinimi olacaktır”.

Bir sonraki mümkün adım, ABD’nin şu anda Pasifik devletleri Marshall Adaları, Mikronezya ve Palau ile sahip olduğu üzere bir özgür birlik.

Danimarka daha evvel hem Grönland hem de Faroe Adaları için bu statüye karşı çıkmıştı, lakin Dr Gad’a nazaran şu anki Başbakan Mette Frederiksen kategorik olarak buna karşı değil.

“Danimarka’nın Grönland’ın tarihi tecrübesine ait anlayışı 20 yıl öncesine kıyasla çok daha düzgün durumda” diyen Frederiksen, Danimarka’nın sömürge sorumluluğunu kabul ettiğini belirtiyor.

Son tartışmalar “[Frederiksen’i] Danimarka’yı Kuzey Kutbu’nda tutmanın, daha gevşek de olsa Grönland’la bir çeşit irtibat kurmanın daha uygun olduğunu söylemeye ikna edebilir” diye ekliyor.

Ancak Grönland Danimarka’dan kurtulabilse bile ABD’den kurtulamayacağı son yıllarda açıkça ortaya çıktı. Amerikalılar İkinci Dünya Savaşı’nda adanın denetimini ele geçirdikten sonra hiçbir vakit nitekim ayrılmadılar ve adayı güvenlikleri için hayati değerde görüyorlar.

1951’de yapılan bir mutabakat Danimarka’nın ada üzerindeki temel egemenliğini teyit etse de aslında ABD’ye istediklerini verdi.

Grönland yetkililerinin Washington’un rolü konusunda son iki ABD idaresiyle temas halinde olduğunu belirten Dr. Gad, “Artık ABD’nin asla ayrılmayacağını biliyorlar” dedi.

Trump ekonomik baskıyı arttırır

Trump’ın ekonomik telaffuzunun Danimarka için potansiyel olarak en büyük tehdit olduğuna dair spekülasyonlar var: ABD’nin Danimarka ve hatta AB malları üzerindeki gümrük tarifelerini büyük ölçüde artırması, Danimarka’yı Grönland konusunda bir cins taviz vermeye zorlayabilir.

Profesör Jacobsen, Danimarka hükümetlerinin buna hazırlandığını ve bunun yalnızca Kuzey Kutbu bölgesi yüzünden olmadığını söylüyor.

Trump, başka şeylerin yanı sıra Avrupa’nın büyümesini kıymetli ölçüde sekteye uğratabilecek tüm ABD ithalatına yüzde 10 gümrük vergisi tehdidinde bulunuyor ve kimi Danimarkalı ve öteki Avrupalı şirketler şu anda ABD’de üretim üsleri kurmayı düşünüyor.

Uluslararası hukuk firması Pillsbury’den Benjamin Cote, MarketWatch internet sitesine yaptığı açıklamada, tarifeleri yükseltmek için mümkün seçenekler ortasında 1977 Memleketler arası Acil Ekonomik Güçler Maddesi’nin (IEEPA) devreye sokulmasının da yer aldığını söylüyor.

Danimarka’da bundan potansiyel olarak etkilenecek esas dallardan biri ilaç bölümü. ABD, işitme aygıtları ve insülin üzere eserlerin yanı sıra Danimarkalı Novo Nordisk şirketi tarafından üretilen diyabet ilacı Ozempic’in birçoklarını Danimarka’dan alıyor.

Analistler, bu tedbirler sonucunda fiyatlarda meydana gelecek artışın ABD halkının güzeline gitmeyeceğini belirtiyor.

Trump Grönland’ı işgal eder

“Nükleer seçenek” zorlama üzere görünse de, Trump’ın askeri harekâtı göz gerisi etmemesi nedeniyle dikkate alınması gereken bir ihtimal.

Grönland’da üsleri ve çok sayıda askerleri olduğu göz önüne alındığında, ABD’nin denetimi ele alması güç olmayacaktır.

“ABD zati fiilen denetimi elinde tutuyor” diyen Profesör Jacobsen, Trump’ın sözlerinin yanlış bilgilendirilmiş üzere göründüğünü ve bu kelamların gayesini anlamadığını da kelamlarına ekledi.

Bununla birlikte, Washington tarafından rastgele bir askeri güç kullanımı milletlerarası reaksiyona yol açar.

Svane, “Grönland’ı işgal ederlerse NATO’yu da işgal etmiş olurlar” diyor. “Yani iş burada biter. 5’inci Unsur’un tetiklenmesi gerekir. Ve şayet bir NATO ülkesi NATO’yu işgal ederse o vakit NATO diye bir şey kalmaz.”

Dr. Gad, Trump’ı Tayvan hakkında konuşan Çin Devlet Başkanı Şi Jinping’e ya da Ukrayna hakkında konuşan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e benzetiyor.

“Bu toprak kesimini almamızın yasal olduğunu söylüyor. Şayet onu sahiden ciddiye alırsak, bu tüm Batı ittifakı için makûs bir işaret olur.”

Habere katkı: George Sandeman