İTÜ’den Yapay Zeka Destekli Afet Tespit Yazılımı

İstanbul Teknik Üniversitesindeki (İTÜ) bilim insanlarınca geliştirilen yazılımla afetlerin akabinde meydana gelebilecek ardışık tehlikeler yapay zekayla tespit edilecek.

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tolga Görüm’ün yürütücülüğündeki takım, “TÜBİTAK 2247-A Ulusal Başkan Araştırmacılar Programı” tarafından da desteklenen proje kapsamında çalışma yaptı.

Türk bilim insanları, afetlerin akabinde oluşabilecek ardışık tehlikeleri inceleyip yorumlayan, kısa ismi “DANGER” olan yapay zeka takviyeli yazılımın üzerinde çalışıyor.

Prof. Dr. Görüm, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Türkiye’de doğal afetlerde ardışık tehlikelerin anlaşılması için çok fazla vakit sarf edildiğini söyledi.

Afetlerin akabinde uzun yıllar süren ve domino tesiri yapan doğal afetler zincirinin, tetikleyici sistemlerinin, topluma olan ziyanlarının anlaşılması ve kritik yapıların korunması için projeyi başlattıklarını belirten Görüm, ana hedeflerinin farklı öğrenme olaylarından yola çıkıp tehlikeleri evvelce tespit etmek olduğunu vurguladı.

Prof. Dr. Görüm, 6 Şubat 2023’te meydana gelen Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin bir milat olduğuna dikkati çekerek, “Depremin tetiklediği 12 bin heyelan mevcut. Bunların farklı tesirleri de var. Zelzeleden sonra gerçekleşen çok yağışlarla kayan materyalin moloz akmalarına dönüşmesi 20’nin üzerinde vatandaşın hayatına mal oldu. Bunun yanında zelzelenin barajlarda oluşturduğu siltasyon sorunlarının anlaşılması için de araçlar geliştiriyoruz. Bu araçları geliştirirken de yapay zeka teknolojilerinden bilhassa makine öğrenmesinden çok fazla faydalanıyoruz.” dedi.

Yamaçlar boyunca hareket eden materyallerin birikip siltasyona neden olmasının uzun devirde barajların ömrünü etkilediğinin altını çizen Görüm, bunun gelecekte baraj yıkımı üzere daha büyük tehlikelerin önünü açabileceğini söyledi.

İzlemenin erken devirde yapılıp, karar vericilere karar takviye araçlarının sağlanmasının kıymetli olduğunu lisana getiren Görüm, 2021’de Manavgat’ta meydana gelen yangınları da proje kapsamında ayrıntılı çalıştıklarını anlattı.

Prof. Dr. Görüm, yangının kaya yüzeylerine nasıl tesir ettiğini, taban üzerinde artan ısının yol açtığı artan erozyon ölçüsünü hesaplamayı ve bunun tedbirlerini ortaya koymayı hedeflediklerini kaydederek, “Devletimiz tarafından burada bir tedbir alınacaksa yangın sonrası nerede alınması gerektiğini işaret ederek, gelecekte olabilecek olayların kestirimlerini yapıp, takviye olmak için araçlar geliştirmeyi hedefledik.” diye konuştu.

“Makine öğrenmesinde her yeni oluşan olay bir olay olarak sisteme eklenecek”

Projeyle afetler sonrasında ardışık tehlikelerin evvelce tespitiyle tedbir alınmasının amaçladığını belirten Görüm, şöyle devam etti:

“Projeyle zelzele sonrasında hangi alanlarda heyelanların gerçekleşebileceğini, bunların yamaçlardaki tesirlerini, bunların domino tesiri yapacak halde büyümelerini, artmalarını, vakitle öteki tehlikeleri doğuracak halde evrilmelerini varsayım etmek, bundan sonra da bilhassa paydaşlara bu mevzuda araçlar geliştirmek, birtakım ikincil afetler gerçekleşmeden evvel bunun öteki alanlarda hesaplanmasını sağlamak hedefleniyor. Alınacak tedbirlere yönelik evvelden hangi alanlara yatırım yapılması ve hangi tip tedbirlerle olayların önüne geçilmesi gerektiğine ait bir farkındalık ve perspektif oluşturuluyor.

Doğal afetlerin frekansı ve büyüklüğü düşünüldüğünde her yıl bunların olasılıkları değişebiliyor. Makine öğrenmesinde her yeni oluşan olay bir hadise olarak sisteme eklenecek. Bu da kestirim kapasitesini artıracak. Hedefimiz statik yerine daha dinamik modellerin, her yeni hadiseyle öğrenme kapasitesini genişleterek, doğruluk hissesini artıracak modellerin sisteme entegre edilebilmesi. Burada yapay zeka teknolojilerindeki gelişmeleri yakından takip ederek sisteme entegre etmek de çok ehemmiyet arz ediyor.”

Prof. Dr. Görüm, ardışık tehlikeler üzere çoklu dinamikler barındıran olaylarda derin öğrenme ve makine öğrenmesinin çok kıymetli olduğunu anlattı.

“Yapay zeka teknolojileri, öğrenme olaylarından elde edeceğimiz bilgilerin hepsini toplayıp, olayları denetleyen şart faktörleri, tetikleyiciye ilişkin dağılım faktörlerini, bunların frekansı ve şiddetini hesaplayacak.” diyen Görüm, böylelikle gelecek için çıkarımlar yapılacağını, zamansal ve mekansal açıdan gerçekleşme olasılıkları açısından sonuçlar sunulacağını, bu sonuçların bir tuşa basacak formda dizayn edilip, AFAD’ın “Afet Risk Azaltma Sistemi”ne entegre edileceğini bildirdi.

“Bu çalışma bir birinci olma özelliğini de taşıyor”

Projenin her basamağında doktora ile sonrasındaki araştırmacıların 3 yıl boyunca misyon alacağını lisana getiren Görüm, “Birbirini tetikleme özelliği taşıyan tehlikelerin meydana gelme olasılıklarını inceleyerek bunlar üzerinden erken devir tedbirlerin alınmasını sağlayabilecek bir çalışma şimdi yapılmamış. Münasebetiyle İTÜ’lü bilim insanlarının yapacakları bu çalışma bir birinci olma özelliğini de taşıyor.” tabirlerini kullandı.

Prof. Dr. Görüm, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı bünyesindeki Çölleşme ve Erozyonla Uğraş Genel Müdürlüğünün de projenin paydaşları ortasında bulunduğunu kelamlarına ekledi.