Dış Ticaret Açığı ve Cari Açıkta Düşüş
Haber/Analiz: Zülfikar Doğan
(ANKARA) – 2024’te dış ticaret açığındaki düşüş, ödemeler istikrarı bilançosuna ve cari açığa da yeterli geldi. Yıl sonunda 82,2 milyar dolara gerileyen dış ticaret açığı, 2023’e nazaran 24,2 milyar dolar azaldı. Bu tablo bilhassa başta altın olmak üzere ithalata getirilen kimi kısıtlamalar ve kota uygulamaları yanında faizlerin artırılarak finansmana erişimin zorlaştırılması, ihracata dönük endüstrinin orta malı, hammadde ithalatının düşmesi ve sanayi üretiminin aylardır gerilemesi ile sağlandı. Lakin bedeli, büyüme suratının düşmesi ve iktisadın yavaşlayarak sakinliğe girmesi oldu.
Altın ithalatına kotayla dış ticaret açığında sağlanan düşüş, cari açığı da aşağı çekti. Ocak-kasım devri 11 aylık cari açık 5,6 milyar dolarla geçen yılın birebir devrinin yüzde 85,5 altında kaldı. Yıllık cari açık, 2023 sonundaki 40 milyar 439 milyon dolara karşılık kasım sonu prestijiyle 7 milyar 372 milyon dolara indi.
İthalatta düşüşle dış ticaret açığının azalması ve cari açığın küçülmesine en büyük katkı altın ithalatına uygulanan kotadan geldi. 7 Ağustos 2023’te başlatılan kota uygulamasıyla işlenmemiş altın ithalatı aylık 12 tonla sınırlandı. Böylelikle 2023 sonunda 31 milyar 156 milyon dolar olan altın ithalatı, MB’nin 2024 Kasım Ödemeler İstikrarı bilgileriyle 16 milyar 686 milyon dolara indi. 2024 sonunda toplam ithalat bir evvelki yıla nazaran 17 milyar dolar azalırken bunun 14 milyar 470 milyon doları kota uygulamasıyla yüzde 46,5 düşen altın ithalatından sağlandı.
Kaynağı meçhul 18,4 milyar dolarlık döviz çıkışı kaçak altına mı
Altın ithalatı yaklaşık 15 milyar dolar gerilerken Ödemeler İstikrarında dikkat çeken gelişme, kaynağı belgisiz döviz giriş-çıkışlarını gösteren Net Yanılgı ve Noksan (NHN) kaleminde kaynağı meçhul döviz çıkışlarının kasım prestijiyle yıllık 18 milyar 406 milyon dolara yükselmesi. AKP devrinde birtakım yıllarda 20 milyar doları aşan NHN’yi yanılgı ya da kayda girmemiş süreçlerle izah etmek güç. Pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke Merkez Bankası’nın datalarında bu kalem neredeyse sıfır.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek cari açıktaki düşüş için ‘aldığımız tedbirler işe yaradı’ dese de 18,4 milyar dolarlık kaynağı meçhul döviz çıkışının izahı yok. Kotadan bu yana kaçak altın operasyonları arttı. Havaalanlarının VIP salonlarında Dubai’den getirdikleri kilolarca altınla yakalanan ‘dokunulmaz’ vekiller, üst seviye bürokratlar yanında, külçe altınla yakalanan yolcular haberlere yansıyor. İki ay evvel haklarında altın kaçakçılığı argümanı olan MHP’li üç milletvekili Devlet Bahçeli’nin talimatıyla istifa ettirildi.
Kaçakta kar kiloda 3-4 bin dolar, altın ithalatı düşmedi, kayıt dışına kaydı
Mücevher İhracatçıları Birliği kota nedeniyle yasal yoldan ithal edilenin üç katı kaçak altın girdiğini, kaçak altında yararın kiloda 3-4 bin dolara çıktığını savunuyor. Dal temsilcileri altın ithalatının düşmediğini, kayıt dışına kaydığını vurguluyor. Hasebiyle kaçak-kayıt dışı tonlarca altının karşılığı milyar dolarlar ‘kaynağı belirsiz’ halde yurt dışına transfer ediliyor. 18,4 milyar dolara yükselen kaynağı belgisiz döviz çıkışı bu açıdan dikkat cazibeli. Daldaki herkesin bildiği bu duruma iki yıldır göz yumulması milyarlarca liralık gümrük ve ithalde alınan KDV kaybına yol açtı. Milyar dolarların birilerine akmasına, kayıt dışı servetlerin katlanmasına imkan sağlandı. Bakan Şimşek şimdi şubatta altın kotasını gevşetmeye ve aylık kotayı 12’den 14 tona çıkartmaya mecbur kaldı.
Hazine piyasadaki tüm fonları emecek, 2025 daha güç olacak
Aralıkta yalnızca bir ayda 829,2 milyar TL ile 101 yıllık Cumhuriyet tarihinin aylık bütçe açığı rekorunu kıran 2024 bütçesi, yılı 2,1 trilyon TL açıkla kapattı. Bütçe harcamalarının yüzde 44 oranındaki yıllık enflasyonun 19 puan üzerinde yüzde 63 artması, tasarruf tedbirlerinin kelamda kaldığını gösterdi. Bu tabloya nazaran enflasyonla çaba için herkesten harcama ve tüketimi kısmasını isteyen iktidar, israf derecesindeki harcamalarla enflasyonun asıl sorumlusu.
2025 bütçesinde ise hazinenin borçlanma muhtaçlığı daha da artacak. Faiz ödemeleri ana para ödemelerinin çok üzerinde gerçekleşecek. Eski Hazineci, Dünya Bankası uzmanı Coşkun Cangöz hazinenin yüklü borçlanmalarla piyasalardan neredeyse tüm fonları çekeceğini vurgularken; ‘Hazine yurt içinde net fon talep eder durumda olacağı için Merkez Bankasından kredilerde gevşeme ve faizlerde indirim bekleyen kısımlar Hazinenin güçlü talebi nedeniyle 2025 yılında umduklarını pek bulamayabilirler’ diyor.
Londra’da enflasyonla uğraşa ve faiz indirimine devam sözü
Londra’da yabancı bankalar ve yatırımcılarla kaynak toplantıları düzenleyen Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan ile Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ikna cinslerini sürdürüyor. Ocakta mevsimsel nedenlerle enflasyonun yüksek çıkacağını söz eden Karahan ve Şimşek’in yabancılara yaptıkları sunumlar buna karşın Merkez Bankası’nın 23 Ocak’taki toplantıda faizi 2,5 puan daha indireceğini işaret ediyor. Ticaret Bakanı Ömer Bolat’ın ocakta 6 puan indirilerek yüzde 29,9’a çekilen ihracat reeskont kredi faizinin şubatta tekrar düşürüleceğini lisana getirmesi ise nakdî gevşeme adımlarının hızlanacağının göstergesi.
Moody’s’den 2025’in birinci not artışı gelebilir
Kredi derecelendirme kuruluşları uzun bir ortadan sonra geçen yıl peş peşe yaptıkları not artışlarıyla Mehmet Şimşek’e ve programına hayli cömert takviyeler verdiler. Bu yılın birinci not değerlendirmesini 24 Ocak’ta Moody’s yapacak. Moody’s büyük ihtimalle bir kere daha Şimşek programına takviye için Türkiye’nin kredi notunu bir kademe daha artırarak B1’den Ba3’e yükseltecek. Lakin görünümü olumludan ‘durağana’ çevirerek iktisat idaresine örtülü bir ikazda bulunması da kuvvetle olası.
