Azerbaycan ve Ermenistan arasında tartışmaya neden olan Zengezur Koridoru projesi hakkında neler biliniyor?

Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev, Ermenistan’a, ” Türkiye ile Azerbaycan ortasında coğrafik bariyer oluşturmama ve Zengezur Koridoru’nu açma” daveti yaptı.

Azeri önder, “Dört yıldan uzun bir müddettir bunun [Zengezur Koridoru] müzakereler yoluyla çözülmesini istiyoruz. Daha ne kadar beklememiz gerekecek ve neden?” diye sordu.

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ise Aliyev’in açıklamalarına reaksiyon gösterdi.

Paşinyan, ” Bakü’ye resmi olarak, bölgedeki ulaşım temaslarını açmayı hedefleyen Barış Kavşağı isimli bir proje sunduklarını, bunun dışında gündemlerinde diğer bir proje olmadığını” söyledi.

Peki Azerbaycan’ı ulaşım yollarıyla Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne ve devamında Türkiye’ye bağlamayı hedefleyen Zengezur Koridoru projesiyle ilgili neler biliniyor? Projeye bölge ülkeleri nasıl yaklaşıyor?

Proje nedir?

Ermenistan’ın en güneyinde yer alan eyalet, Syunik ismini taşıyor.

Azerbaycan’da ise bu bölge için Zengezur ismi kullanılıyor.

Bu bölgenin doğusunda Azerbaycan, güneyinde İran, batısında ise Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti yer alıyor.

Zengezur Koridoru projesi ise bu bölgeden açılacak kara ve demiryolu ulaşımıyla Azerbaycan’ı direkt Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne bağlamayı hedefleyen projenin ismi.

Daha geniş manada ise proje Azerbaycan’ı direkt Türkiye’ye bağlamayı amaçlıyor.

Azerbaycan ve Ermenistan ortasında projeyle ilgili mutabakat var mı?

2020 yılındaki 2. Dağlık Karabağ Savaşı, Rusya’nın arabuluculuğunda imzalanan bir sona ermişti.

Anlaşmanın 9. hususunda Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan ortasında ulaşım yollarının açılması öngörüldü. Bu unsurda şu sözlere yer verildi:

“Bölgedeki tüm iktisat ve ulaşım temasları açılacaktır. Ermenistan Cumhuriyeti; insanların, araçların ve malların her iki istikamette manisiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ortasındaki ulaşım ilişkilerinin güvenliğini garanti eder.”

Metinde ayrıyeten, “Tarafların mutabakatı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni Azerbaycan’ın Batı bölgelerine bağlayan yeni ulaşım temaslarının inşası gerçekleştirilecektir” cümlesi yer aldı.

Azerbaycan bu unsur ile iki ülkenin Zengezur Koridoru konusunda anlaşmış olduğunu öne sürdü.

Ermenistan ise ulaşım yollarının açılmasını desteklediğini fakat bu hususta Zengezur isminin kullanılmadığı üzere Bakü’nün talep ettiği formuyla bir koridor projesinden de bahsedilmediğini belirtti.

Azerbaycan 2023’teki son askeri operasyonuyla, 20 Eylül’de Dağlık Karabağ’da denetimi ele geçirdi.

Dağlık Karabağ’daki Ermeni ayrılıkçılar, silah bırakmayı ve Bakü idaresiyle “bölgenin Azerbaycan’la yine entegre olması” için görüşmeler yapmayı kabul etti.

Ermenistan, denetimine daha fazla imkan veren “Barış Kavşağı” isimli alternatif bir proje öneriyor.

Girişim, Hazar Denizi’ni Akdeniz’e ve Basra Körfezi’ne bağlayarak Ermenistan, Türkiye, Azerbaycan, İran ve Gürcistan ortasında ticaret, güç ve insan akışını kolaylaştırmak için kıymetli ulaşım ve irtibat altyapısı yatırımları öngörüyor.

İran projeye neden karşı çıkıyor?

İranlı yetkililer ise devir dönem yaptığı açıklamalarla projeyle ilgili tasalarını gündeme getiriyor.

Tahran başından beri Kafkaslar’da “jeopolitik değişiklikler” istemediğini belirterek .

İran, koridorun Ermenistan’a direkt kara erişimini kesebileceğinden tasa ediyor.

Son olarak Eylül ayında İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi, projeyle ilgili, İran’ın komşu ülkelerinin hudutlarında rastgele bir değişikliğin ülkesi için kırmızı çizgi manasına geldiğini ve “tümüyle kabul edilemez” olduğunu söyledi.

Arakçi’nin reaksiyonu, Rusya’nın Azerbaycan ve Ermenistan ortasında bir barış muahedesi üzerinde mutabakatın sağlanması ve karadan bir koridor açılmasına yönelik çalışmalar konusunda “iletişimin açık tutulmasından” yana olduğunu açıklamasından sonra geldi.

Rusya, Azerbaycan ve Nahçıvan ortasında genel olarak yeni ulaşım yolları açılmasını destekliyor.

İran da son devirde Rus yetkililerinin açıklamalarını Moskova’nın Zengezur koridoru için Azerbaycan’a takviye verdiği tarafında yorumluyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise son olarak 13 Temmuz’da yaptığı konuşmada şu sözleri kullanmıştı:

“Zengezur Koridoru bilhassa Azerbaycan, Ermenistan ve İran herkesin çıkarına olacak stratejik koridordur ve bu koridor devreye girdiği anda İran da rahatlayacak, Azerbaycan da rahatlayacak.

“Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev için o koridor çok kıymetli. İnşallah oradaki raylı sistem devreye girdiği anda burada Azerbaycan çok çok rahatlayacak.”

Bakan Uraloğlu’na göre son durum ne?

Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Uraloğlu, 26 Aralık’ta yaptığı açıklamada, projeyle temaslı olarak Türkiye’deki ulaşım yolu inşaatının başlangıcıyla ilgili bahar ayını işaret etti:

“Bizim tarafa geldiğimizde 224 kilometre, ihalesini yaptık. Mevsim koşullarına nazaran baharda başlarız.”

Uraloğlu, proje kapsamında Azerbaycan tarafında inşaatların bir kısmının bittiğini, bir kısmının devam ettiğini belirtti ve ekledi:

“Nahçıvan tarafında yaklaşık 178-180 kilometre var. Bir kısım güzelleştirilecek, az bir kısmı yine yapılacak. Bunu Azerbaycan tarafı çalışıyor. Geldiğimizde, Zengezur Koridoru dediğimiz, 43 kilometrelik, Ermenistan tarafından geçişi ve yaklaşık 61 kilometrelik İran tarafından geçişiyle ilgili görüşmeleri Azerbaycan tarafı yürütüyor. Onlar netleştirdiği formuyla yolumuza devam edeceğiz.”

Uraloğlu, “Şöyle bir dört sene sonra bu koridorun tamamını inşallah hayata geçirmiş oluruz diye düşünüyorum” diye konuştu.

Aliyev ve Paşinyan son açıklamalarında neler söyledi?

Azerbaycan Devlet Başkanı Aliyev konuyla ilgili son açıklamasını 7 Ocak’ta beş TV kanalına ortak verdiği röportajda yaptı.

Aliyev, “Ermenistan’ın Türkiye ile Azerbaycan ortasında coğrafik bariyer oluşturmama ve Zengezur Koridoru’nu açma” daveti yaptı.

10 Kasım 2020’deki Dağlık Karabağ ateşkes mutabakatını hatırlatan Aliyev, “Sadece 10 Kasım deklarasyonunun kararlarını yerine getirmeleri gerekiyor. Orada her şey açıkça belirtilmiştir” dedi.

Azeri başkan, “Dört yıldan fazla bir müddettir sabırlı davranıyoruz. Dört yıldan uzun bir müddettir bunun müzakereler yoluyla çözülmesini istiyoruz. Daha ne kadar beklememiz gerekecek ve neden?” diye konuştu.

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ise Aliyev’in, ortalarında Zengezur konusunun da bulunduğu açıklamalarını eleştirdi.

Haber ajansı Armenpress’e bir röportaj veren Paşinyan, Bakü’ye resmi olarak, bölgedeki ulaşım irtibatlarını açmayı hedefleyen Barış Kavşağı isimli bir proje sunduklarını, bunun dışında gündemlerinde diğer bir proje olmadığını söyledi.

Paşinyan, “Barış Kavşağı, Ermenistan toprakları üzerinden Azerbaycan-Azerbaycan irtibatı ve Azerbaycan toprakları üzerinden Ermenistan-Ermenistan teması da dahil olmak üzere bölgedeki tüm ulaşım temaslarının açılması manasına geliyor” dedi.

Ermeni önder bu kapsamda Bakü’ye somut bir teklifte bulunduğunu ekledi:

“Yeraskh-Sadarak-Ordubad-Meğri-Zengilan demiryolunun açılması konusunda Azerbaycan’a çok somut bir teklifte bulunduğumuzu daha evvel açıklama fırsatı bulmuştum.

“Bu bir tekliften öte, somut sıkıntılara karşı somut bir tahlildir ve Azerbaycan’ın olumlu reaksiyonunu bekliyoruz. Akabinde mutabakat kağıt üzerinde belgelenecek ve demiryolunun bizim kısımlarının inşasına başlayacağız.”