Gazze’de Ateşkes: Yıkım ve Umut

Gazze’de ateşkes muahedesine varıldı lakin 15 ay süren çatışmalar Filistin topraklarında büyük bir yıkıma neden oldu.

Gazzeliler ateşkesin, sonunda bir barışı getirebileceğini umuyor lakin Birleşmiş Milletler bölgenin toparlanmasının onlarca yıl alabileceği konusunda uyarıyor.

BBC Görsel Gazetecilik Takımının hazırladığı görsel rehber, 7 Ekim’de başlayan savaşla birlikte Gazze’de hayatın sarsıcı değişimini gözler önüne seriyor.

Yıkımın boyutları

Hamas savaşçılarının sivil nüfus ortasına saklandığını argüman eden İsrail’in bombalama kampanyası evvel Gazze’nin kuzeyine odaklandı.

Kuzey sonundan 2 km içerideki Beyt Hanun İsrail ataklarında birinci vurulan yerlerden biri oldu ve ağır darbe aldı.

İsrail, Ekim ayı sonunda kara harekatına başlamadan evvel Gazze Kenti’ni ve kuzeydeki öbür kent merkezlerini bombalamaya devam etti.

İsrail ordusu, sivillerin Gazze Irmağı’nın güneyindeki ”güvenli” bölgelere tahliyesini istedi.

Ancak İsrail, yüz binlerce Gazzelinin kaçtığı güney kentlerine de hava atakları düzenliyordu.

Kasım ayı sonuna kadar, Gazze’nin kuzeyinin büyük kısmı ve güneyinin bir kısmı harabeye dönmüştü.

Ocak ayına kadar Gazze’deki binaların yarısından fazlası hasar görmüş yahut yıkılmıştı.

ABD’de CUNY Lisansüstü Merkezi ve Oregon Eyalet Üniversitesi’nden uydu datalarını tahlil eden uzmanların varsayımlarına nazaran, 15 aylık çatışma Gazze Şeridi’ndeki binaların yaklaşık yüzde 60’ına ziyan verdi.

Gazze Kenti ise yıkımın en ağır olduğu yerdi.

BM, Gazze’deki konut ünitelerinin yüzde 90’ından fazlasının hasarlı binalar ortasında yer aldığını, 160 bin konutun yıkıldığını ve 276 binin de önemli yahut kısmen hasar gördüğünü iddia ediyor.

Devasa çadır kent

Gazze’de savaştan evvel de hayat zordu.

İsrail ve Mısır’ın doğudan ve güneyden ablukası, Gazze’ye giriş çıkışları kıymetli ölçüde sınırlıyordu

İki ülke de bu ablukanın güvenlik için gerekli olduğunu savunuyordu.

Dünya Bankası’na nazaran Gazze nüfusunun neredeyse üçte ikisi fakir.

Savaş öncesi de binlerce kişi BM’nin mülteci kamplarında yaşıyordu. Buna rağmen tekrar de Gazze Şeridi’nde hastane, okul ve işyerleri vardı.

Ancak sırf 41 kilometre uzunluğa, 10 kilometre genişliğindeki Gazze Şeridi büyük ölçüde yaşanamaz hale geldi.

Bazı semtler büsbütün yerle bir olmuş durumda.

Bir vakitler seraların bulunduğu tarım için kullanılan alanlar, İsrail’in yol açma operasyonlarında kullandığı ağır araçlar ve askeri tankların hareketleriyle yerle bir oldu.

Savaştan evvel 2.2 milyon nüfusun birden fazla dört ana kentte yaşıyordu.

Güneyde Refah ile Han Yunus, merkezde Dayr el-Balah ve 775 bin kişinin yaşadığı Gazze Kenti. Fakat bu nüfusun çoğunluğu yerinden oldu.

İsrail askeri operasyonunun yük merkezlerini değiştirdikçe aileler yerlerinden ayrılmak zorunda kaldı.

İlk kademede kuzeydeki halka, Gazze Şeridi’ni aşağı üst ikiye ayıran ırmak yatağının güneyine geçmeleri söylendi. Akabinde da güneydeki kimi bölgelerin tahliyesi başladı.

İsrail’in Ekim 2023’te sivillerin yerleşmesi için “insani alan” ilan ettiği Akdeniz kıyısındaki el-Mawasi’nin uydu imgelerinde yerlerinden edilen şahısların kurduğu çok sayıda çadır görülüyor.

İsrail Mayıs ayında yaklaşık bir milyon kişinin sığındığı Refah’taki amaçlarına yönelik kara saldırısını başlattıktan sonra, Han Yunus ve Dayr el-Balah’ın kimi kısımlarını de “genişletilmiş insani yardım bölgesi” ilan etti.

Ancak İsrail, Hamas militanlarının halk ortasında saklandığı argümanı ile akınlarını genişletmesiyle, insani yardım bölgeleri daraldı.

Birleşmiş Milletler’e nazaran Ağustos ayında el-Mawasi’de 1.2 milyondan fazla kişinin sığınmış halde yaşıyordu.

Kritik altyapı ve temel hizmetlerin mevcut olmadığı üzere bu kamp bölgesinin boyutu da bu süreçte 7 kilometrekareden 72 kilometrekareye genişledi.

BM kamplardaki çok kalabalığın kaygı konusu halinde geldiğini duyurmaya başladı.

Açlık sorunu

Kıtlık çekilen bölgeleri tespit üzerine çalışan IPC isimli kurum, Gazze’de 1.8 milyon kişinin yüksek düzeyde besin külfeti çektiğini, 133 bin kişinin ise yıkıcı tesirleri olabilecek biçimde besine ulaşma külfeti içinde olduğunu duyurdu.

IPC’nin Eylül 2024-Ağustos 2025 devrine yönelik tahlillerine nazaran akut besin zahmeti düzeyleri savaş öncesine nazaran 10 kat arttı.

Savaş öncesi de Gazze’deki nüfusun neredeyse yüzde 80’i insani yardıma muhtaçtı.

7 Ekim’den sonra İsrail ve Mısır’ın hudutlarını kapamasıyla yaklaşık 10 gün boyunca yardım materyallerinin sevkiyatı da durdu.

Sevkiyat tekrar, çok daha düşük düzeylerde başladı ve BM’ye nazaran Ocak’ta her gün ortalama 50 yardım kamyonu Gazze’ye girdi.

İsrail BM bilgilerine karşı çıksa da kendi bilgileri de Ocak ayında sadece 140 kamyonun Gazze’ye girdiğini, en fazla günlük kamyon girişinin de Nisan’da 226 günlük kamyon ile gerçekleştiğini gösteriyor.

Mart ayında açıklama yapan Dünya Besin Programı, temel besin gereksinimlerinin karşılanması için Gazze’ye her gün en az 300 kamyonun Gazze’ye girmesi gerektiğine işaret etmişti.

Bu sayıya savaşın başından beri ulaşılamadı.

BM yetkilileri, besin kamyonlarının engellenmesi ile ilgili olarak İsrail ordusunun kısıtlamalarını, süregelen şiddeti ve kanun ile nizamın çökmüş oluşunu gösteriyor.

İsrail ise BM kurumlarını suçluyor ve engelleme yapmadığını savunuyor.

Ayrıca İsrail Hamas’ı da yardım materyalleri çalmakla suçladı. Örgüt bu tezleri reddediyor.

Yoksulluk artıyor

Çatışmaların birebir vakitte Gazze’nin iktisadı üzerinde de yıkıcı bir tesiri oldu.

Dünya Bankası’na nazaran Gazze iktisadı 2024’ün birinci çeyreğinde yüzde 86 daralırken bu “kayıtlara geçen en büyük ekonomik daralma” oldu.

Dünya Bankası’na nazaran Gazze’deki nüfusun neredeyse yüzde 100’ü yoksulluk içinde yaşarken bu oran savaştan evvel yüzde 64’tü. Temel gereksinimlerin fiyatı da neredeyse yüzde 250 arttı.

BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) raporuna nazaran, savaşın yarattığı hasarın maliyeti 18.5 milyar dolar olarak hesaplanıyor. Bu sayı Gazze’nin 2022’deki gayrisafi yurtiçi hasılasının neredeyse yedi katı.

Dünya Bankası, bir ateşkes sonrası Gazze’nin iktisadını 2022 düzeyine çıkarmanın 350 yıl sürebileceğini açıklamıştı. 2007’den beri süren kısıtlamaların kaldırılması halinde bu durum değişebilir.

Birçok sağlık kurumu hasardan, gereç ve yakıt eksikliğinden ötürü işleyemez hale geldi.

Birçok hastane de İsrail güçleri tarafından basılırken İsrail ordusu bu binaların Hamas tarafından askeri gayelerle kullanıldığını argüman etti. Hamas ve hastane yetkilileri bu tezleri reddetti.

Gazze Şehri’nin El Şifa Hastanesi bir vakitler Gazze’nin en büyük tıp kurumuyken yıkıldı. Bugün ayakta olan tek kısmı acil servisi.

İsrail ordusu, hastaneye yönelik iki operasyonunda “hastanenin her yerinde” yüzlerce “terörist” öldürdüğünü ya da esir aldığını, silah ile istihbarat ele geçirdiğini tez ediyor.

Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) Gazze’deki 36 hastaneden sırf 18’inin kısmen işlediğini, 11 sahra hastanesinin işler halde olduğunu kaydediyor.

Uzun bir yine imal süreci

İnsani bilançosunun yanısıra, Birleşmiş Milletler Etraf Programı (UNEP) Gazze’deki tekrar inşa sürecinin uzun vakit alacağını kaydediyor.

Su ve kanalizasyonu sistemlerinin “neredeyse büsbütün devredışı” olduğunu açıklayan UNEP, kampların ve sığınakların yakınındaki çöp yığınlarına da dikkat çekiyor.

Kurum, patlatılan güneş panellerinden ve cephaneden yayılan kimyasalların da su kaynaklarını kirleteceği ikazında bulunuyor.

UNEP yıkımın sonucunda 50 milyon ton enkaz oluştuğunu kestirim ediyor.

Yalnızca savaşın gerisinde bıraktığı enkazı ve patlayıcıları temizlemenin 21 yıl sürebileceği belirtiliyor.

UNEP Yöneticisi Inger Andersen, “Gazze’deki önemli ve büyüyen etraf hasarı halkı acılı, uzun bir toparlanma sürecine mahkum etme riski taşıyor” diyor.