İstanbul’un Atık Su Arıtımında Yetersizlik

Tesisin ismi	Günlük kapasitesi (metreküp)
Silivri Cezaevi	6 bin
Sarıyer Zekeriyaköy	4 bin
Gümüşyaka	4 bin 400
Arnavutköy	2 bin
Hüseyinli-Reşadiye	2 bin

– Atık su tesisleri

İstanbul’daki atık su arıtma tesislerinin 85’i, 1997-2019 yılları ortasında inşa edildi.

Yenikapı Atık Su Ön Arıtma Tesisi 1988’de, Üsküdar Atık Su Ön Arıtma Tesisi 1992’de, 250 metreküp kapasiteli Çatalca Ormanlı Biyolojik Atık Su Tesisi 2020’de, 600 bin metreküp kapasiteli Baltalimanı Biyolojik Arıtma Tesisi 2023’te, 500 metreküp kapasiteli Anadolu Feneri İleri Biyolojik Arıtma Tesisi ise 2021’de hizmete açıldı.

Yapımına 2018 Mart ayında başlanan Tuzla İleri Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisi’nin 3. kademesi 2022 yılı sonunda devreye alınırken, günlük 600 bin metreküp kapasiteli Baltalimanı Ön Arıtma Tesisi’nin 2017’de başlayan biyolojik arıtma tesisine dönüştürülmesi çalışmaları da 2023’te tamamlandı.

Yenikapı Ön Arıtma Tesisi’nin günlük 450 bin metreküp kapasiteli biyolojik atık su tesisine dönüştürülme çalışmaları 2018 Nisan ayında başladı. İnşaat çalışmaları devam eden tesisin hizmete girme müddeti açıklanmadı.

Bunlar dışında 2013’te yapılan Şile Satmazlı tesisi 2023’te 800 metreküp kapasiteyle İleri Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisine dönüştürülürken, 2012’de yapılan Şile Kervansaray Biyolojik Tesisi ise 2 bin 200 metreküp kapasiteyle 2023’te İleri Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisi’ne çevrildi. Ayrıyeten 500’er metreküp kapasiteye sahip Anadolu Feneri İleri Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisi 2021’de, Alibahadır Paket İleri Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisi ise 2022’de açıldı.

İptal edilen projeler

Ön arıtma olarak hizmet veren Kadıköy Atık Su Tesisi’nin biyolojik atık su arıtma tesisine dönüştürülmesi için hazırlanan projeyle 2017’de ihaleye çıkıldı lakin Kadıköy Belediyesinin imar planlarına itirazı sonucu ihale iptal edildi.

2019’da ihale etabına gelen Paşaköy İleri Biyolojik Arıtma Tesisi’nin 3. etabı ile ilgili ise bugüne kadar bir çalışma yürütülmedi.

Günlük 435 bin metreküp kapasitesiyle limitleri aşılmaya başlayan Yenikapı Ön Arıtma Tesisi’ne iletilen 8 ilçenin atık suyunu arıtması gayesiyle planlanan Silahtarağa İleri Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisi’nin 2019’da projesi ihale evresine getirildi ve sonrasında iptal edildi.

İhale evrakına nazaran, maliyeti yaklaşık 632 milyon lira olan Silahtarağa İleri Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisi, İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) ile geliştirilen yerli membran teknolojisi ile Avrupa’nın 2. en büyük kapasiteli Membran Atıksu Arıtma Tesisi olarak planlanmıştı.

Tamamı yer altına inşa edilecek biçimde projelendirilen Silahtarağa’nın üzeri ise halka açık spor tesisi, yeşil alan ve park olarak düzenlenecekti.

2021’den 2024’de bu amacın gerçekleşme performansı yüzde 1,4 olarak ölçüldü

Marmara Denizi’nde 2021’de yaşanan müsilaj kirliliği sonrasında oluşturulan Müsilaj Bilim ve Teknik Kurulu, hazırladığı aksiyon planında, bölgede bulunan mevcut atık su arıtma tesislerinin tamamının ileri biyolojik arıtma tesisine dönüştürülmesi kararı almıştı.

Tesislerin dönüşümü ile ilgili 3 yıllık süreç başlatılırken Marmara Belediyeler Birliğinin datalarına nazaran 2021’den 2024’de bu amacın gerçekleşme performansı yüzde 1,4 olarak ölçüldü.

Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından hazırlanan rapora nazaran, Marmara Denizi’ne kıyısı olan belediyelerin arıtma tesisleri şu biçimde:

İstanbul; yüzde 53,1 fizikî atık su arıtma tesisi, yüzde 9,2 biyolojik, yüzde 37,7 ileri biyolojik atık su arıtma tesisi,

Bursa; yüzde 0 fizikî, yüzde 4,7 biyolojik, yüzde 95,3 ileri biyolojik atık su arıtma tesisi,

Kocaeli; yüzde 0 fizikî, yüzde 24,7 biyolojik, yüzde 75,3 ileri biyolojik atık su arıtma tesisi,

Balıkesir; yüzde 0 fizikî, yüzde 62,5 biyolojik, yüzde 37,5 ileri biyolojik atık su arıtma tesisi,

Tekirdağ; yüzde 5,4 fizikî, yüzde 4,8 biyolojik, yüzde 89,9 ileri biyolojik atık su arıtma tesisi,

Çanakkale; yüzde 0 fizikî, yüzde 20,6 biyolojik, yüzde 79,4 ileri biyolojik atık su arıtma tesisi,

Yalova; yüzde 0 fizikî, yüzde 28,4 biyolojik, yüzde 71,6 ileri biyolojik atık su arıtma tesisi.

Marmara Denizi Aksiyon Planı Uyum Konseyi’nde Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından illerin arıtılmış atık sularının yine kullanım oranları ise şöyle raporlandı:

“İstanbul’da yüzde 1,95, Bursa’da yüzde 18,23, Kocaeli’de yüzde 8,34, Balıkesir’de yüzde 0,1, Tekirdağ’da yüzde 0,4, Çanakkale’de yüzde 6,72, Yalova’da yüzde 0,14.”

“Kirliliğin ortadan kaldırılması için en büyük ödev İstanbul’a düşüyor”

İTÜ Etraf Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi ve Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Onur Üyesi Prof. Dr. İzzet Öztürk, müsilaj probleminin ortadan kaldırılması için en değerli adımın, Marmara Denizi’ne olan kirlilik girdisinin azaltılması olduğunu söyledi.

Kirliliğin ortadan kaldırılması için en büyük ödevin İstanbul’a düştüğünü belirten Öztürk, “Ataköy, Tuzla, Baltalimanı üzere tesislerde yapılan çalışmalarla yüzde 15’lik bir güzelleşme sağlandı. Fakat hala İstanbul’un hissesi burada tek başına aktüel sayılarla yüzde 50 civarındaki tartısını koruyor. İstanbul’daki bu ön arıtma tesislerinin süratlice, evvel biyolojik yahut ileri biyolojiğe dönüştürülmesi icap ediyor.” tabirlerini kullandı.

Yenikapı ve Kadıköy’den Marmara’ya yapılan deşarjların kesinlikle ileri biyolojik arıtma olması gerektiğini vurgulayan Öztürk, 2020’den itibaren bu tesislerin biyolojik ve yer durumuna nazaran ileri biyolojiğe dönüştürülmesinin planlandığını lakin bu takvimde gecikme olduğunu lisana getirdi.

Yeni Master Planı’nda, Kadıköy’ün havzasını en az 3 modüle bölüp deşarj yükünü azaltarak, müsilaj riskinin baskılanabileceğini belirten Öztürk, şunları aktardı:

“Marmara’ya olumsuz manada tesiri olacak 2 tesis Yenikapı ve Kadıköy arıtma tesisleri. Aslında bu tesislerin geçmişte projeleri hazırlandı. Yalnızca çamur tesisleri için orada yer yoktu. Onların da gemiyle taşınmasına dair bir tahlil de geliştirilmişti. Ancak bu hayata geçirilemedi. ya da havzayı bölüp orada daha küçük bir tesis yapabiliriz. Master Plan’da da esasen bilhassa Kadıköy havzasının bölünmesi öneriliyor. Yenikapı havzasını da aslında bölmek mümkün. Yani iptal edilen tesis (Silahtarağa) yerine Küçükköy tarafında bir yer var aslında. Orada da havzayı bölerek yeniden Yenikapı’nın yükünü azaltıp, aşağıdaki tesisleri biyolojik arıtmaya çevirmek, üstteki tesisleri de ileri biyolojik havza arıtma tesisi olarak yapmak mümkün.”

“Rahatlıkla öz kaynakla finanse etmesi mümkün”

Silahtarağa üzere maliyet nedeniyle iptal edilen ya da bütçe münasebet gösterilerek dönüştürülmeyen tesislere ait de konuşan Öztürk, şunları söyledi:

“İSKİ şu ana kadar yapılan bütün yatırımlarını çabucak hemen öz kaynakla yaptı. Yani bu su tarife gelirleriyle bunların finanse edilmesi rahatlıkla mümkün. Bu yeni tesisleri de İSKİ’nin dış kaynak muhtaçlığı duymadan, rahatlıkla öz kaynakla finanse etmesi mümkün. Lakin önceliklendirilmesi lazım. Kurum, uygun kurallarda, dış kaynak bulursa onu da kısmen devreye koyabilir. Master Planı’nda bütün bunların seçenekli çalışmaları da yapıldı. Şu anda bu bilgiler İSKİ’nin ellerinde.”

Prof. Dr. Öztürk, 2019’da iptal edilen Silahtarağa İleri Biyolojik Arıtma Tesisi’nin yerine üç yılda Küçükköy’e ileri biyolojik, Yenikapı’ya biyolojik tesis yapmanın mümkün olduğuna işaret ederek, bunun Marmara’yı rahatlatacağını lisana getirdi.

Kadıköy ve Yenikapı Ön Arıtma Tesislerinin İSKİ’nin öz kaynaklarıyla dönüştürülmesiyle müsilaj konusunda büyük bir evre katedileceğini lisana getiren Öztürk, “Şu anda İstanbul’un yükünü yüzde 50’den yüzde 25’e düşürebilsek katiyetle 6 yılda bunun Marmara’da kesinlikle olumlu sonucunu görürüz. Esasen yapılan modelleme çalışmalarının sonuçları da bu tarafta.” değerlendirmesinde bulundu.

“Müsilaj, yıllardır biriken etraf kirliliğine Marmara Denizi’nin verdiği bir tepki”

İTÜ Etraf Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi ve Müsilaj Bilim ve Teknik Kurulu Üyesi Prof. Dr. Hayrettin Güçlü İnsel, müsilajın, yıllardır biriken etraf kirliliğine Marmara Denizi’nin verdiği bir reaksiyon olduğunu söyledi.

Müsilajın insanlardan ve endüstriden kaynaklanan atıklar, ziraî faaliyetler, deniz nakliyatı ile balıkçılığın etrafa baskısı sonucu oluştuğunu belirten İnsel, şunları lisana getirdi.:

“Bunun çoğunluğunun da Marmara Denizi’ne deşarj edilen atık sulardan kaynaklandığı formunda bir genel kanı var. Doğal bunu tetikleyen faktörlerde sıcaklık ve iklim tesirli. Ancak şunu söylemek gerekiyor, asıl birinci etken insan faaliyetleri. Bu insan faaliyetlerinde de atık sularla gelen kirleticiler, bilhassa azot ve fosfor parametreleri. Bunun dışında atık sulara yapılan arıtmaların yetersiz olması, bunun yanlış planlanması sonucunda Marmara Denizi’nin ekosistemi bozuldu. Çözülmüş oksijen konsantrasyonu balıkların yaşayamayacağı düzeye hakikat gidiyor. Hatta 30 metrenin altında oksijenler neredeyse sıfırlandı.”

İnsel, yapılan çalışmalara nazaran, Marmara Denizi’ne azot ve fosfor konsantrasyonları yüksek günde yaklaşık 5 milyon 500 bin metreküp atık su deşarj edildiğini kaydederek, ileri biyolojik tesislerin bu azot ve fosforu gideren bir teknolojiye sahip olduğunu lisana getirdi.

Sadece İstanbul değil Marmara ve Türkiye genelinde ileri biyolojik arıtma tesislerinin yetersiz olduğunu belirten İnsel, “Türkiye daima havzalar bölgesi. Hasebiyle bütün bu suları korumak için bütün tesislerin ileri biyolojik arıtma ve geri kazanıma yönelik de değiştirilmesi lazım.” dedi.

Arıtma tesisinin ayrıntılı bir planlamanın akabinde 5 yıl süren bir projelendirme müddeti bulunduğunu aktaran İnsel, yer temini ve bütçenin de değerli faktörler olduğunu söyledi.

Bakanlıkla bütün arıtma teknolojilerini gözden geçirecek yeni proje hazırlanıyor

Prof. Dr. İnsel, bir metreküp atık su arıtma tesisi yapmanın, metreküpte 800 ila 1000 dolar maliyeti bulunduğunu belirterek, işletme, suyun uygun biçimde deşarjı, çamur ve öteki yan eserlerin de yeterli bir planlama ile yönetilmesi gerektiğini anlattı.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile ortak yürüttükleri proje ile atık su arıtma tesislerine standardizasyon getirileceğini belirten İnsel, “Yerel şartlara uygun, bölgemize uygun, çevreyi koruyacak, müsilajı ve etraf kirlenmesini önleyecek bir arıtma yaklaşımı lokal olarak uygulamaya çalışacağız. Türkiye bazında bütün arıtma teknolojilerini gözden geçirip, etraf yani gereksinime uygun arıtma nasıl hesaplanır, yapılır bununla ilgili lokal standartlar oluşturacağız. Almanya, Amerika, Japonya’da olduğu formda.” bilgisini verdi.