Kadın İstihdamı Türkiye’de Tehlikede

(ANKARA) – Türkiye’de bayan istihdam oranlarının dünya ve Avrupa ortalamalarının altında olmasının temel nedenlerini anlatan Prof. Dr. Gamze Yücesan Özdemir, Türkiye’deki bayanların çalışma hayatı dışında kalmalarını “bugünün en önemli sorunu” kelamlarıyla anlattı. Bayan istihdam oranının ortalama altında kalmasını üç nedenle anlatan Özdemir, “İlki, ülke iktisadının istihdam yaratmayışıdır. Üretken bir iktisat olmaması istihdamı daraltmakta, bu da öncelikle bayanları vurmaktadır. İkinci neden ise toplumun tekrar üretiminde devletin hiçbir sorumluluk almamasıdır. Tekrar üretim alanı, çocuk bakımı, yaşlı bakımı tümüyle bayanların omuzlarındadır. Bu da bayanın meskene hapsolmasıdır. Üçüncüsü ise toplumsal ve kültürel hayatın gericileşmesidir. Toplumun gericileşmesi kaçınılmaz olarak bayanların toplumdan ve çalışma hayatından dışlanmasıdır” dedi.

Türkiye’de çalışma hayatında bayan istihdamı erkeklerin hayli gerisinde. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına nazaran 31 Aralık 2023 tarihi prestijiyle, bayan nüfus 42 milyon 638 bin 306 kişi, erkek nüfus 42 milyon 734 bin 71 kişi olarak kayıtlara geçti. Yani Türkiye’de toplam nüfusun yüzde 49,9’unu bayanlar, yüzde 50,1’ini ise erkekler oluşturuyor.

TÜİK’in son açıkladığı Kasım 2024 işsizlik bilgilerinde işsizlik oranı erkeklerde yüzde 7, bayanlarda yüzde 11,7.  15-24 yaş ortası genç işsizlikte erkeklerin oranı yüzde 11,9, genç bayan işsiz oranı yüzde 23. 35 milyon 820 bin kişi olan işgücü nüfusunun 23 milyonu erkek olurken 12 milyonu ise bayan. İstihdam edilen 33 milyon nüfusun 22 milyonu erkek 11 milyonu bayan.

İstihdamdaki bayanların yüzde 30,8’i kayıt dışı

DİSK’e bağlı Genel-İş Sendikası’nın Emek Araştırma Dairesi’nin 8 Mart 2024’e özel yayımladığı Bayan Emeği Raporu’na nazaran ise Türkiye’de istihdamda cinsiyet açığı yüzde 34,6. OECD üye ülke ortalamasında istihdamda toplumsal cinsiyet açığı oranı yüzde 12,1 ve AB üyesi ülkelerde ise yüzde 10,7.

İstihdamdaki bayanların işteki durumları incelediğinde ise bayanlarda işçileşmenin arttığı görülüyor.  2021 yılında 6,217 milyon bayan fiyatlı, maaşlı yahut yevmiyeli istihdam edilirken 2023 yılında bu sayı 7,758 milyon şahsa ulaştı. Oransal olarak bakıldığında da 2021 yılından 2023 yılına kadar yüzde 4,5 üzere yüksek bir artış olduğu görülüyor. Tıpkı periyotta patron bayanların sayısı ise yalnızca 13 bin kişi arttı. 2021 yılında 174 bin bayan patron iken 2023 yılında 187 bin bayan patron oldu. Yani bayan istihdamının yüzde 73,5’ini emekçi bayanlar oluştururken yüzde 1,8’ini yalnızca patron bayanlar oluşturmakta. Öte yandan Türkiye’de bayan istihdamının yalnızca yüzde 34’ü bayan. İstihdamdaki bayanların yüzde 30,8’i ise kayıt dışı çalıştırılmakta.

Kadın işsizliği yüzde 13,7

Öte yandan Türkiye’de bayanların işsizlik oranları OECD ve AB üye ülke ortalamalarının epey üzerinde. OECD bilgilerine nazaran; 2023 yılında bayan işsizliği genel olarak azalsa da Türkiye için yüksek oranlar devam etmekte. 2023 yılında AB üye ülkelerde bayan işsizliği yüzde 6, OECD üye ülke ortalamasında yüzde 6 iken Türkiye’de yüzde 13,7 oldu.

2023 yılı 4. çeyrek bilgilerine nazaran 8 milyon 606 bin bayan konut işleri nedeniyle çalışma hayatına dahil olamadığını belirtirken konut işleri nedeniyle çalışma hayatında yer alamadığını belirten erkek verisi bulunmamaktadır. Misal bir biçimde ailevi ve ferdî nedenlerle çalışma hayatına dahil olamadığını belirten bayan sayısı 3 milyon 144 bin kişi iken erkek sayısı yalnızca 466 bin kişi.

Hanesinde 3 yaşın altında çocuğu olan bayanların istihdam oranı yüzde 28

Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçlarına nazaran 2022 yılında 15 ve daha üst yaştaki nüfusun işgücüne katılma oranının yüzde 53,1 olduğu görüldü. Bu oran bayanlarda yüzde 35,1, erkeklerde ise yüzde 71,4 oldu. Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçlarına nazaran hanesinde 3 yaşın altında çocuğu olan 25-49 yaş kümesindeki bireylerin istihdam oranı, 2014 yılında yüzde 59,8 iken 2022 yılında yüzde 60,5 oldu. Bu oran cinsiyete nazaran incelendiğinde, 2022 yılında hanesinde 3 yaşın altında çocuğu olan 25-49 yaş kümesindeki bayanların istihdam oranının yüzde 28,0, erkeklerin istihdam oranının ise yüzde 90,5 olduğu görüldü.

Kadın istihdamının OECD ve AB ülkelerinin hayli gerisinde olan Türkiye’de iktidar ise 2025 yılını “Aile Yılı” olarak ilan ederek bu noktada çalışan bayanlar için esnek çalışma modeli, uzaktan çalışma modeli, doğum müsaadelerinin artırılması üzere mevzuları gündeme getirdi. Prof. Dr. Gamze Yücesan Özdemir, bayan istihdamının azlığını ve nedenlerini ANKA Haber Ajansı’na kıymetlendirdi. Özdemir, Türkiye’de bayan işgücünün yüzde 50’sinin iş ve çalışma hayatının dışında olmasının önüne geçebilmek için bayanların eğitim durumuna ve vasfına uygun, geçinebileceği bir fiyatla, garantili iş imkanı sağlamanın kamunun temel bir sorumluluğu olması gerektiğini söyledi. “Kamu garantili, sigortalı, örgütlü, beşere yaraşır fiyatlarla istihdam sağlamalıdır” diyen Özdemir, kamu girişimciliğini ve hizmetlerini istihdam yaratacak biçimde yine ele almanın acil olduğunu söz etti.

“Anneyi çocukla ilgili problemler ve yüklerden kurtarmak da devletin sorumluluğunda olmalıdır”

Girişimlerin “Kamu İstihdam Politikası” başlığı altında yapılabileceğini söyleyen Özdemir, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Kadınların çalışabilmesi ve toplumsal ilerlemenin eşit ögeleri olabilmeleri için anneyi çocukla ilgili meseleler ve yüklerden kurtarmak da devletin sorumluluğunda olmalıdır. Bayanlara mahsus görülen mesken içi sorumlulukların tahlili için kamu siyasetlerini hayata geçirmek gerekiyor. Bilhassa kamu kurumları ve mahallî idareler tarafından kreş, gündüz bakım konutu, hasta ve yaşlı bakım meskenleri üzere merkezler açılarak tüm bayanların fiyatsız yararlanabileceği bir hak olarak tanımlanmalıdır.”

“Türkiye’de bayan istihdamı oranının ortalama gerisinde kalmasının nedenlerinden birisi toplumsal hayatın gericileşmesi”

Türkiye’de bayan istihdam oranlarının dünya ve Avrupa ortalamalarının altında olmasının temel nedenlerine ait değerlendirmelerde bulunan Özdemir, Türkiye’deki bayanların çalışma hayatı dışında kalmalarını “bugünün en önemli sorunu” kelamlarıyla anlattı. Bayan istihdam oranının ortalama altında kalmasını üç nedenle anlatan Özdemir, şöyle konuştu:

“İlki, ülke iktisadının istihdam yaratmayışıdır. Üretken bir iktisat olmaması istihdamı daraltmakta, bu da öncelikle bayanları vurmaktadır. İkinci neden ise toplumun tekrar üretiminde devletin hiç bir sorumluluk almamasıdır. Yine üretim alanı, çocuk bakımı, yaşlı bakımı tümüyle bayanların omuzlarındadır. Bu da bayanın meskene hapsolmasıdır. Üçüncüsü ise toplumsal ve kültürel hayatın gericileşmesidir. Toplumun gericileşmesi kaçınılmaz olarak bayanların toplumdan ve çalışma hayatından dışlanmasıdır.”

“Kadınlara yönelik mesleksel önyargılar, bayanların iş arama ve çalışma imkanlarını sınırlandırıyor”

Genç işsizliğinin Türkiye’nin en kıymetli ekonomik ve toplumsal problemleri ortasında yer aldığını söyleyen ve bu durumun yapısal bir sorun haline geldiğini söyleyen Özdemir, genç bayan işsizliğinin, genç erken işsizliğinden daha yüksek olduğuna dikkat çekti. Öte yandan ne istihdamda ne de eğitimde olan gençlerin datalarında de bayanların daha yüksek oranlarda yer aldığını hatırlatan Özdemir, “Emek piyasasında istihdam yaratacak bir dinamizmin olmaması, uzun çalışma saatlerine dayanan istihdam rejimleri, patronların cinsiyetçi yaklaşımları, bayanlara yönelik mesleksel önyargılar, genç bayanların çalışmasının önündeki toplumsal ve kültürel pürüzler, karşılıksız iş yükü ve bakım sorumlulukları genç bayanların iş arama ve çalışma imkanlarını sonlandırıyor.” diye konuştu.

“Emek piyasasında bayanlar esnek ve garantisiz istihdamı tüm yıkıcılığıyla deneyimliyorlar”

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 2025 yılının “Aile Yılı” ilan edilmesine ait de değerlendirmelerde bulunan Özdemir, “2025 yılını Aile yılı ilan etmek, uzun müddettir AKP’nin bayanlara yönelik inşa etmeye çabaladığı gerici-neoliberal emek rejimi için attığı bir adım” dedi. Özdemir, kelamlarını şöyle sonlandırdı:

“AKP’nin amaçladığı gerici-neoliberal emek rejimi, bayanları işgücüne katılmaya çağırırken, bir yandan da ailenin ulviliğini vurgulayan dini bedelleri seslendiriyor. AKP iktidarında emeğe ve bayana yönelik düzenlemeleri tek tek yahut kesim modül kıymetlendirmek manalı değil. Bu düzenlemeleri genel manada inşa edilmeye çalışılan bir emek rejiminin modülü olarak değerlendirmeliyiz. Gerici-neoliberal emek rejimi, bayanların işyerlerinde ve işyeri dışında ürettiği toplumsal bağlantıları, iktisadi, siyasi ve ideolojik yapılarla birlikte anlamayı mümkün kılar.

Bu emek rejimine ‘neoliberal’ sıfatını kazandıran, siyasal iktidarın bayanları emek piyasasına ‘fırlatma’ politikalarıdır. Emek piyasasında bayanlar esnek ve teminatsız istihdam, düşük fiyatlar ve uzun çalışma saatleri ile güvencesizliği tüm yıkıcılığıyla deneyimliyorlar. Bu emek rejimine ‘gerici’ sıfatını kazandıran ise, bayanları emek piyasasına esnek, ucuz ve teminatsız halde fırlatırken tıpkı vakitte konuta kapatma ve bayanları dini kurallarla sindirme teşebbüsleridir. Meskenin içinde bayanlar, hem piyasaya dönük üretim yaparak para kazanıyor hem konut işlerini yürütüyor hem çocuk bakıyor hem de yaşlı bakıyor. Bununla birlikte dinî kodlarla örülmüş ‘makbul kadınlar’ olmaları bekleniyor.”