Suriye’deki Kayıp Çocukların Akıbeti
Suriye’de Beşar Esad idaresinin devrilmesinden bir ay sonra, sayısız aile ürkütücü bir sorunun karşılığını arıyor: Ülkenin kayıp çocuklarına ne oldu?
10 yıldan uzun mühlet devam eden iç savaş derin yaralar bıraktı. Yalnızca vefat ve yıkımla değil, tıpkı vakitte bir birçok tutuklanan aileleriyle birlikte ortadan kaybolan binlerce çocukla.
Tahminlere nazaran savaşın başladığı 2011’den bu yana iki ila beş bin çocuk zorla kaybedildi ve akıbetleri bilinmiyor. Rejimin çöküşüyle aileler karşılık bulmak için yetimhaneleri, güvenlik belgelerini ve tutuklama merkezlerini aramaya başladılar.
‘Esad’a yazdım, beni tutukladılar’
Şam’ın kırsal bölümünde yaşayan 45 yaşındaki matbaa ustası Haydi Muhammed Fraa, ailesini son kere görüşünü hatırlıyor. Kendisi ve dokuz aylık gebe eşi, yaşadıkları yer kuşatma altında olduğu için eşinin doğum için Şam’daki teyzesinde kalmasına karar vermişlerdi.
Ağustos 2013’te eşi üç çocuğuyla birlikte, sekiz yaşındaki Muhammed, yedi yaşındaki İslam ve üç aşındaki Yusuf ile birlikte yola çıktı. Yanlarında hükümet tarafından silahlandırılan ve eğitilen rejim yanlısı silahlı güvenlik komitesinin bir üyesi bir milis de vardı. Haydi, daha sonra onlara katılmayı planlıyordu.
Daha sonra bir denetim noktasındaki subay Hadi’yi telefonla aradı. Eşi ve çocuklarının denetim noktasına sağ salim ulaştığını söyledikten sonra, niçin onların yanında olmadığını sordu. Haydi oraya gidip, ailesine katılabileceğini söyledi lakin subay gerek olmadığını söz etti. Yalnızca “güvenlik kuralları uyarınca” aradığını belirtti.
Hadi o günden bu yana ailesini hiç göremedi. 11 yıldan bu yana her kapıyı çalıp, sonuç alamadığını anlatıyor.
“Adalet Bakanlığına, toplumsal işler bakanlığına ve Şam valiliğine gittim. Güvenlik güçlerine bile ulaştım. Bölgesel ofis, devriye ofisi, soruşturma ofisi ve ulusal güvenlik bürosu” diyor.
Çaresiz kalınca Beşar Esad ve eşi Esma’ya bile mektuplar yazdı.
Ancak bu mektuplar güvenlik güçlerini kızdırdı ve Hadi’nin üç yıl mahpusa atılmasına neden oldu.
“Onlara tek istediğimin eşimi ve çocuklarımı bulmak olduğunu söyledim ancak beni sorun çıkartmakla, güvenlik güçlerini şikayet etmekle ve lider ve bakanlara mektup yazmakla suçladılar.”
Hadi, mahpusta kaldığı devirde sekiz ay boyunca azap gördü. Sorgucular, hükümet tersi şovlarla bilinen İdlib bölgesiyle bağlarına ait itiraf koparmak istiyorlardı.
Birçok tutuklunun azap ya da hastalık nedeniyle öldüğünü hatırlıyor. Bu yüzden de eşini sağ bulma umudunu kaybetti. Lakin hala hayallerinde üç çocuğu ve kayboldukları vakit şimdi doğmamış bebeğine kavuştuğunu görüyor.
Yetimhaneler ve sırlar
Çok sayıda kayıp çocuğun akıbeti gizemini koruyor. Eski rejim devrinde birtakım tutukluların çocukları yetimhanelere konuldu ve kimlikleri uydurma isimlerle gizlendi.
Suriye yetimlere yardım kuruluşundan Maha Diab’a nazaran yetkili makamların hususla ilgili rastgele bir bilgi sızmadığından emin olduklarını anlatıyor.
“Bu çocukların varlığından kelam etmemiz bile yasaktı” diyor.
Kısıtlamalara rağmen, Diab’ın takımı gizlice çocukların gerçek kimliklerini bulmaya çalıştı.
Diab “Yaşça daha büyük çocuklar bazen verilen geçersiz isimleri düzeltiyordu ve aileleriyle ilgili ayrıntıları paylaşıyordu” diyor.
Rejimin devrilmesinden bu yana, yetimhaneler onlarca çocuğu ailelerini geri verdi. Lakin bunlar, binlerce kayıp çocuğun çok küçük bir kısmını oluşturuyor.
Görgü şahitleri, hapishanelerde bile çocukların sık sık takma isimlerle çağrıldığını söylüyor. Bu durum da başka mahkumların sözlerine dayanarak çocukların gerçek kimliklerini bulma gayretlerini zorlaştır
Çocuklarının kaybolması aileleri arafta bıraktı. Bir gün onları tekrar görme umuduyla, yaslarını tutmak ortasında gidip geliyorlar.
Tanınmış diş doktoru ve eski satranç şamiyonu Rania el Abbasi’nin ailesi işte bu türlü bir meçhullüğü yaşıyor. Raina ve biri bebek altı çocuğu 2013’te gözaltına alındı. Ortadan 10’dan fazla yıl geçti ve aile hala başlarına ne geldiğini bilmiyor.
Şeffaflık olmaması, uzun vadeli meselelerle karşılaşılma korkusunu da artırdı. Rania’nın görümcesi Ahlam Yassin, “Gelecekte birileri bilmeden öz kardeşiyle evlenirse ne olacak” diyor.
‘Terörist diye görülebileceğimiz için aramaktan korktuk’
Hadi üzere kimileri, kayıp çocuklarını resmi kanallardan aramayı başarsa da, bir birden fazla muhalefetin denetimindeki yerlerde yaşadıkları için birebirini yapamadı.
Bunlardan biri de, Doğu Guta’daki Zamalka’dan lokal aksiyoncu Yasir Süleyman. Şam’ın doğusundaki bu bölge 2013-2018 ortası Suriye iç savaşının en uzun süren kuşatmasını görmüştü.
Yasir, Ağustos 2013’te kaybolan yeğeni Abdülhadi Muvafak Süleyman’ın başına gelenleri anlatıyor. Abdülhadi hem babasını hem de amcasının Zamalka’daki hava akınında ölmesinden sonra, kuşatma altındaki bölgeden çıkıp, yalnızca beş kilometre uzaklıktaki Şam’da yaşayan annesini yanına gitmek için yola çıktı. Lakin oraya hiç ulaşamadı ve nerede olduğu bilinmiyor.
Muhaliflerle kontaklı olmak Yasir’inki üzere ailelerin, karşılık bulmak için hükümet makamlarına başvurmasını imkansız kılıyordu. Birçok kişinin sevdiklerinin akıbetiyle ilgili bilgi almaktan neden korktuğunu açıklarken “Hepimizi terörist olarak görüyorlardı” diyor.
Ancak rejimin yıkılmasıyla Yasir ve onun durumundaki oburlarının umutları arttı. Güvenlik evraklarının ve dokümanlarının açılmasıyla, uzun müddettir saklanan gerçeklerin nihayet ortaya çıkması talihi var.
Yasir “Allah’a inancımız büyük ve bu dokümanların sonunda ‘Abdülhadi öldü mü, yaşıyor mu?’ sorusuna karşılık vermesini umuyoruz” diyor.
Suriye’nin kayıp çocukları sıkıntısıyla şimdi sosyal işler bakanlığı ilgileniyor ve çok kuvvetli bir iş olduğunu söylüyorlar.
Sosyal İşler Bakan Yardımcılı görevine yeni atanan İbrahim Bakour, bakanlığın ispat toplamak ve teyit etmek için bir komite kurduğunu doğruladı.
Bakour “Amacımız tüm evrakları toplamak ve dünyaya sunmak” diyor.
Suriye’de kayıp binlerce kişi içinde, bir birçoklarının hayatta mı sağ mı olduğu bilinmiyor. Abir Şaban’ın ailesi de cevap bulmaya çalışanlardan.
Şam’ın doğusunda muhaliflerin elindeki Jobar’da yaşayan Abir, oğlu Ahmed’i en son Ağustos 2013’te çok sayıda can kaybına yol açan hava saldırısı sırasında gördü.
“O gün çok sayıda çocuk kayboldu. Erkek, bayan ve çocukların ceset kesimlerini gördüm” diyor.
Yorulmadan aramasına rağmen, oğlunun cansız vücudunu hiç bulamadı. Muhalif savaşçılar Ahmed’i gördüklerini idda etti ancak hala sağ olabileceği umudunu koruyor.
Abir’in sıkıntısı, altı ay öncesinde tahıl tüccarlığı yapan kocasının rejimin bir denetim noktasında kaybolmasıyla başlamıştı. Eşi de, oğlu Ahmed de bir daha hiç bulunamadı.
Kayıp ya da zorla kaybedilme hadiseleri yalnızca sağ bulunurlarsa ya da ölmüşlerse bile cesetleri bulununca kapanabiliyor.
Abir ve diğer sayısız Suriyeli için bir gün sevdikleriyle kavuşup kavuşamayacakları sorusu şu anda hala cevapsız.
