Suriye’nin Petrol Kaynakları ve Geleceği
Suriye’de 13 yıl süren iç savaşın akabinde yeni bir nizam kurma çalışmaları devam ederken, ülkenin hidrokarbon güç kaynaklarının akıbeti merak ediliyor.
Uzmanlara nazaran ülkenin doğal gaz alanlarının birçok Şam idaresinin denetimindeki bölgelerde bulunuyor.
Petrol alanlarının büyük kısmı ise Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) denetimindeki kuzeydoğu bölgelerinde.
Türkiye, SDG’nin omurgasını oluşturan Kürt Demokratik Birlik Partisi (PYD) ve onun silahlı kanadı Halk Müdafaa Birlikleri’ni (YPG) ” PKK’nın uzantısı” olarak görüyor ve “terör örgütü” kabul ediyor.
SDG nezaretinde çıkarılan petrol, Esad idaresinin devrilmesine kadar hassas ve karmaşık bir ticaret ağı vasıtasıyla farklı paydaşlara satılıyordu.
Ancak Heyet Tahrir eş-Şam’ın (HTŞ) liderliğindeki muhalif güçlerin ülkenin üçte ikisini ele geçirmesinin akabinde Suriye’de istikrarlar değişti.
Suriye’de ne kadar petrol üretiliyor?
ABD Güç Enformasyon Yönetimi’nin (EIA) 2015’te yayımladığı bir rapora nazaran Suriye’de 2,5 milyar varil petrol rezervi bulunuyor.
Türkiye Güç Stratejileri ve Siyasetleri Araştırma Merkezi’nin (TESPAM) Aralık 2024’te yayımladığı bir rapora nazaran ise Suriye’nin potansiyel rezervleri yaklaşık 6,9 milyar varil.
TESPAM Başkanı Oğuzhan Akyener, BBC Türkçe‘ye yaptığı değerlendirmede kendi rezerv varsayımlarıyla memleketler arası kuruluşların kestirimleri ortasındaki farkın data eksikliğinden kaynaklandığını belirtiyor.
Akyener, “Onların elinde kimi keşfedilmiş alanlar ve bilgiler olmayabilir. Biz bölgeyle daha yakın çalıştığımız için bölgede 2011 öncesi yapılmış keşiflerle ilgili kimi bilgiler de elimizde var” diyor.
Akyener, saha çalışmaları sonucunda Suriye’deki petrol üretiminin yüzde 80’den fazlasının SDG denetimindeki tesislerde gerçekleştirildiğini tespit ettiklerini söyledi.
Akyener, alandaki petrol tesislerinde gerekli tamirlerin yapılarak “rehabilite edilmesiyle” bir ila bir buçuk yıl içinde günlük petrol üretiminin 250-300 bin varil düzeyine ulaşabileceği yorumunu yaptı:
“Rehabilitasyon üzerine saha geliştirme çalışmalarının yapılmasıyla birlikte beş sene sonra günlük üretim bir milyon varil düzeylerini yakalayabilecektir.”
Petrol alanları kime ilişkin?
2019 tarihli bir rapora nazaran Suriye’de 2008’de günde 406 bin varil petrol çıkarılıyordu.
Bu ölçü, 2011’de başlayan iç savaşın akabinde süratle düşmeye başladı.
IŞİD’in Suriye’nin büyük kısmında denetimi ele geçirmesiyle birlikte petrol üretimi .
IŞİD, Deyrizor ve Haseke civarlarındaki petrol alanlarından çıkardığı petrolü satarak her yıl milyonlarca dolar gelir elde etti.
Beşar Esad devrinde Şam idaresi ise gereksinimi karşılamak için petrol ithal etmek zorunda kaldı.
IŞİD’in askeri olarak yenilmesiyle birlikte Suriye’deki petrol tesislerinin büyük kısmı SDG’nin denetimine geçti.
Londra merkezli fikir kuruluşu Kraliyet Memleketler arası İlgiler Enstitüsü’nün (Chatham House) uzmanlarından David Butter, BBC Türkçe‘ye yaptığı değerlendirmede SDG’nin bu alanları denetim etmesine rağmen rezervlerin Suriye devletine ya da özel petrol şirketlerine ilişkin olduğunu hatırlattı.
Butter, petrolün şimdiye kadar Esad idaresi’ne yakınlığıyla bilinen Katırcı kümesi aracılığıyla Suriye’deki farklı paydaşlara satıldığına dikkat çekti.
Hüsam ve Muhammed Beraa Katırcı kardeşlerin liderlik ettiği Katırcı Kümesi, Suriye’deki petrol ticaretinin yanı sıra Beşar Esad idaresinin milletlerarası yaptırımları delmesine takviye verdiği savlarıyla da yıllardır gündemde.
Muhammed Beraa, Temmuz 2024’te Şam yakınlarında İsrail tarafından düzenlendiği düşünülen bir hava hücumunda öldürüldü.İsrail bunu doğrulayan ya da yalanlayan bir açıklama yapmadı.
Butter, petrol rezervlerinin idaresinin tesirli biçimde koordine edilmesi ve yabancı kaynakların yönlendirilmesi için Suriye’de yeni bir devlet petrol şirketi kurulabileceğini söyledi.
Araştırmacı, ülkede petrol üretiminin mevcut düzeylerin üstüne çıkmasına rağmen bunun Suriye’nin ekonomik sıkıntılarını büsbütün çözmek için kâfi olmayacağını vurguladı:
“[Petrol] hiçbir vakit büyük bir ihracat geliri kaynağı olmayacak, lakin geliştirilip manalı bir üretim düzeyi yakalanabilirse ithalat gereksinimini azaltacaktır.”
Oğuzhan Akyener ise Suriye’nin petrol rezervleri hakkında “Bölgede yine kalkınmayı sağlayacak, Suriye’nin baştan sona yine imar ve inşasını sağlayacak kadar potansiyel var” diye konuştu.
Kaynakları kim yönetecek?
Suriye’nin petrol kaynaklarının kimin tarafından nasıl yönetileceğine dair şimdi ortada net bir tablo yok.
Erbil’deki Kürdistan Hewler Üniversitesi Öğretim Üyesi Doçent Doktor Arzu Yılmaz, SDG’nin hem kuzeydoğudaki petrol kaynakları, hem bu bölgedeki tarım toprakları hem de Fırat Irmağı üzerindeki denetiminin Şam idaresiyle müzakerelerde elini güçlendiren avantajlar olduğunu söyledi.
BBC Türkçe‘ye konuşan Yılmaz’a nazaran, HTŞ ile SDG ortasındaki son müzakerelerde Fırat’ın doğusunda kalan kaynaklar üzerindeki denetimin nasıl paylaşılacağı konusu gündeme gelmiş olabilir.
Suriye’yi üniter ve ülkenin tamamına hâkim olan tek bir hükümetin yönetme ihtimalini düşük bulduğunu vurgulayan Yılmaz’a nazaran, “İdari ve askeri olarak otonom bölgenin merkeze entegrasyonu mümkün olsa dahi kaynak paylaşımı en güç ve en son çözülebilecek konu”.
TESPAM Başkanı Oğuzhan Akyener ise SDG’nin Suriye’nin kuzeydoğusundaki petrol ve su kaynakları üzerindeki hakimiyetinin sürmesi “ülkenin güç, su ve ekonomik güvenliği açısından yaşadığı meselelerin artmasına yol açtığı” kanısında.
Akyener’e nazaran PYD denetimindeki SDG’nin silah bırakması ve bölgede güvenliğin tesis edilmesiyle petrol alanlarına milletlerarası yatırım çekilebilecek.
David Butter ise HTŞ-SDG müzakereleri sonucunda “İleride petrolün üretildiği bölgelere özel vergi iadesi benzeri” kimi uygulamalar getirilebileceğini öne sürdü.
Araştırmacı, petrolün Suriye’deki siyasi süreçte oynadığı rolü şu sözlerle kıymetlendirdi:
“Petrol alışılmış ki bu sürecin kesimi. Suriye’nin uzun vadeli yine yapılanması sürecinde mahallî toplulukların da bir kadro düzenekler vesilesiyle faydalanabildiği ulusal bir bedel olacak.”
Türkiye’nin yaklaşımı
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, 27 Aralık’ta yaptığı bir açıklamada Suriye’deki potansiyel petrol üretimi ile ilgili “Suriye’nin kalkınması için, inşası için, ihyası için kullanmakla alakalı bir vizyonla hareket ediyoruz” tabirlerini kullandı.
Türkiye, geçmişte SDG denetimindeki petrol tesislerini hava ataklarıyla amaç aldı.
Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, 15 Aralık’ta yaptığı bir açıklamada 23 Ekim’de Ankara’da gerçekleşen TUSAŞ saldırısı sonrası “Suriye’nin kuzeyindeki teröristlere kaynak sağlayan tesislerin vurulduğunu” söyledi.
Oğuzhan Akyener, Esad idaresinin düşmesinden bu yana ne Şam’ın ne de Türkiye’nin bu tesisleri amaç almadığını söyledi.
Akyener’e nazaran bunun nedeni tesislerin Suriye’ye ilişkin görülmesi ve SDG’nin bölgeden çekilmesi beklentisi.
TESPAM başkanı, kuzeydoğuda siyasi uzlaşmaya varılmasının akabinde Şam’ın petrol alanlarını geliştirmek ve günlük üretimini artırmak için muhtaçlık duyduğu teknik ekipman ve yatırımı Ankara’nın sağlayabileceğini söyledi:
“Ağır petrolü işleyebilecek rafinerilere gereksinim var. Bu kabiliyetler, sürecin finansman boyutunun karşılanması üzere konuların hepsi Türkiye’de mevcut.”
Bakan Bayraktar da Suriye petrolünün Irak-Türkiye petrol boru çizgisi üzerinden dünyaya ve Türkiye’deki rafinerilere açılabileceğini duyurmuştu.
Chatham House’dan David Butter ise Ankara’nın Suriye’deki siyasi süreçteki rolüne dair şunları söyledi:
“Tüm bu sürecin üzerinde Türkiye’nin büyük gölgesi var. Görüşü çok net ve Şam’daki yöneticilerle ortası âlâ. Ankara, Suriye’nin kuzeyinde rastgele bir otonom Kürt varlığı olamayacağını söylüyor.”
Butter, HTŞ lideri Eş-Şera’nın Ankara’nın görüşünü göz önünde tuttuğunu, bu yüzden SDG ile yapılan müzakerelerde federalizme gitmemek kaydıyla birtakım “esneklikler” sunduğunu vurguladı.
Arzu Yılmaz ise Türkiye’nin SDG’ye karşı benimsediği “sert ve tavizsiz” telaffuzun alandaki gerçekleri ve Ankara’nın yürüttüğü müzakere sürecini yansıtmadığını söyledi.
Yılmaz ayrıyeten SDG’nin çıkardığı petrolü milletlerarası piyasada satabilmek için Türkiye’ye gereksinim duyduğunu, bu bağlamda tarafların “yalnızca güç kaynakları değil, güç koridorları üzerindeki mevcut ve potanisyel kontrolleri” de düşünerek durum aldığı yorumunu yaptı.
Yılmaz, ABD’nin bölgedeki askeri varlığını sonlandırmakta kararlı olduğunu vurguladı ve 20 Ocak’ta vazifeye gelecek Donald Trump’ın Türkiye ve SDG ortasında mutabakat imzalanmasından taraf olduğunu vurguladı:
“[ABD] askeri olarak oradan çekildiğinde NATO müttefiki ve âlâ anlaştığı birine bunu emanet edip gitmesi en ülkü senaryo… Türkiye’deki barış süreci ve İran’da bir rejim değişikliğinin hedeflenip hedeflenmeyeceğine bağlı olarak ABD’nin Rojava siyaseti netleşecektir. Bu netleşmeden de Türkiye-ABD bağlantılarında bu bağlamda gelgitler yaşanacaktır diye iddia ediyorum.”
IŞİD’e karşı SDG ile iş birliği yapan ABD’nin, bilhassa Deyrizor bölgesindeki petrol tesisleri etrafında askeri üsleri bulunuyor.
Pentagon’un Esad idaresi düştükten sonra yaptığı bir açıklamaya nazaran bu üslerde iki bin Amerikan askeri var.
İlgili haberler
