Taşkent’in Tarihi Zenginlikleri

Orta Asya’nın en büyük kenti Taşkent, tarihi cami ve medreseleriyle seyyahların en çok ziyaret ettiği yerlerden biri olarak öne çıkıyor.

2009 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından kuruluşunun 2200. yılı kutlanan, İpek Yolu’nun en değerli duraklarından Taşkent, çağdaş binalarının yanı sıra Orta Çağ periyodundan kalma tarihi cami ve medreseleriyle de dikkati çekiyor.

Birçoğu 20. yüzyılın başında Orta Asya’yı işgal eden Rus Çarlığı devrinde büyük ziyan gören tarihi yapılar, kentin esaslı geçmişini yansıtıyor.

Taşkent’in bilhassa eski mahallelerinde, Orta Çağ’dan kalma Tilla Pir, Hazreti İmam ve Süzük Cet mescitleri, Muyi Mübarek, Kokaldaş, Barak Han ve Abulkasım medreseleri ve Pir Havandi Tohur ve Yunushan türbeleri üzere yapılar, yerli ve yabancı seyyahların en çok ziyaret ettiği yerler ortasında yer alıyor.

Seyyahların uğrak yerlerinden biri Hazreti İmam Külliyesi

Orta Asya mimarisinin az örneklerinden Hazreti İmam Külliyesi, birçok tarihi yapıyı bir ortaya getirmesiyle dikkati çekiyor ve Taşkent’e gelen seyyahların en çok ziyaret ettiği yerlerden biri durumunda.

Eski ismi Şaş olan Taşkent’te 10. yüzyılda yaşayan din alimi Ebu Bekir Kaffal eş-Şaşi’nin “Hazreti İmam” lakabını taşıyan külliye, başşehrin en kıymetli tarihi yapılarından biri olarak öne çıkıyor.

Bünyesinde Keffal Şaşi’nin türbesi, Barakhan ve Muyi Mübarek medreseleri, Tilla Pir ve Hazreti İmam mescitlerini barındıran külliyenin ortasında, birebir anda binlerce kişinin bayram namazını kıldığı geniş bir alan yer alıyor.

Külliyenin gerisinde, Kaffal eş-Şaşi’nin mezarının bulunduğu türbe, 1541’de mimar Gulam Hüseyin tarafından inşa edilmiş olup külliyenin en eski yapılarından biri olmasıyla değer taşıyor.

Barakhan Medresesi, eski Sovyetler periyodunda depo olarak kullanıldı

Külliyenin en eski yapılarından biri olan 16. yüzyıldan kalma Barakhan Medresesi, Orta Çağ’a has yapısı, mimarisi ve desenleriyle Semerkand’ın tarihi medrese ve mescitlerini andırıyor.

Toplam 34 oda, mescit, ders salonu ve geniş iç avludan oluşan medrese, iki köşesindeki mavi kubbeleri ve girişteki büyük kapısı ile Orta Çağ’dan kalma Semerkant ve Buhara’daki medrese ve mescitleri anımsatıyor.

Giriş kapısındaki yarı kubbe, Orta Asya Türk mimarisine has özellik taşırken kapının kenarlarına ve üzerine işlenen mavi desenli motifler ile Kur’an-ı Kerim ayetleri, medresenin bölgedeki öbür tarihi yapılara benzeri izler taşıdığını gösteriyor.

Geçen yüzyılın başına kadar medrese olarak kullanılan yapı, eski Sovyetler Birliği periyodunda personel yurdu ve depo olarak fonksiyon gördü. Akabinde, Özbekistan Müslümanları Dini Yönetiminin birinci binası olarak hizmet verdi.

13. yüzyılda Çağatay Hanlığı’na hükmeden Barakhan’ın türbesi de ismini verdiği medresenin içinde yer alıyor. Bugün medresedeki odalar, ikramlık eşyaların satıldığı dükkanlar olarak kullanılmaktadır.

Muyi Mübarek Medresesi’nde, “Osman Mushafı” isimli Kur’an-ı Kerim koruma ediliyor

Külliyede, 1856-1857 yıllarında inşa edilen Muyi Mübarek (Sakal-ı Şerif) Medresesi de bulunuyor. Geçmişte, Hz. Muhammed’in Sakal-ı Şerifi’nin koruma edilmesi nedeniyle buranın bu ismi aldığı biliniyor.

Bugün müze olarak kullanılan medrese, “Osman Mushafı” olarak bilinen ve üzerine Hazreti Osman’ın kanının aktığı ceylan derisine yazılı Kur’an-ı Kerim’in koruma edilmesi nedeniyle İslam alemi için büyük değere sahip.

Bu Kur’an-ı Kerim’in, Timur Devleti’nin kurucusu Buyruk Timur tarafından 14. yüzyılda Bağdat’tan Semerkand’a getirildiği kestirim ediliyor. Rusların Orta Asya’yı ele geçirmesinin akabinde 1869’da St. Petersburg’a götürülen Kur’an, 1923’te geri getirilerek evvel Semerkand’a, sonra da Özbekistan Müslümanları Dini Yönetiminin müzesi olan Muyi Mübarek Medresesi’nde koruma edilmeye başlandı.

Külliyede ayrıyeten, 19. yüzyılın sonunda inşa edilen Tilla Pir Mescidi ve Özbekistan’ın bağımsızlığını kazanmasının akabinde 2007’de yaptırılan Hazreti İmam Mescidi de bulunuyor.

Kokaldaş Medresesi

Taşkent’teki en görkemli tarihi yapıtlardan biri olarak öne çıkan medrese, başşehrin eski kent kısmında, Çarşu Meydanı’ndaki yüksek bir doruğun üzerinde yer alıyor.

1551-1575 yıllarında Şeybaniler Sultanı Dervişhan’ın Kokaldaş lakaplı veziri tarafından yaptırıldığı biliniyor. Medresenin girişinde solda cami, sağda kubbeli derslikler bulunuyor, ortada ise odalarla çevrili geniş bir iç avlu yer alıyor.

Eskiden 3 katlı olan medresenin, bugün yalnızca 2 katı mevcut. Avlu, etrafındaki 38 oda ve camiyi birleştiriyor. Geçmişte eğitim kurumu olarak hizmet veren medrese, bugün tarihi bir yapı olarak öne çıksa da tıpkı vakitte İslami eğitim verilen bir yüksekokul olarak faaliyetini sürdürüyor.

Abulkasım Medresesi

Taşkent’in merkezinde yer alan Abulkasım Medresesi, bölgenin yakın tarihinde inşa edilen en yeni medreselerden biri olarak öne çıkıyor.

Dini ulema Abulkasım tarafından 1850 yılında tek katlı olarak inşa edilen medrese, 1864 yılında iki katlı olarak yine yapıldı.

Orta Asya mimarisine uygun olarak büyük bir girişe sahip olan medrese, iki yanında kubbeli minarelerle dikkati çekiyor.

İçeride geniş bir iç avlu bulunuyor; avlunun ortasında sarnıç yer alırken etrafında 60 kadar ders salonu ve yatak odası bulunuyor. Medresenin sol bitişiğinde ise cami ve hamam yer alıyor.

1900’lü yılların başına kadar eğitim kurumu olarak kullanılan medrese, Sovyetler Birliği’nin bölgeyi ele geçirmesinin akabinde, 1919’da öteki dini eğitim kuruluşlarıyla birlikte faaliyetine son verdi.

Sovyet devrinde bir müddet kukla fabrikası atölyesi olarak kullanılan medrese, büyük bir tahribata uğrayarak tanınmayacak hale gelmiştir.

1980’lerin başında onarılan yapı, Özbekistan’ın bağımsızlığını kazanmasının akabinde tekrar restore edilmiştir. 1990’larda ise eski görünümüne kavuştu.

Bugün klâsik el sanatları ustalarının atölye olarak kullandığı medrese binası, Orta Asya mimarisinin örneklerini barındırması nedeniyle seyyahların uğrak yerleri ortasında yer alıyor.

Devlet korumasına alınan Taşkent’teki bu tarihi cami ve medreseler, her gün çok sayıda yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret ediliyor.