Yunus Emre’nin Edebi Önemi
Medeniyet Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ahmet Murat, ” Yunus Emre’nin bugüne bir şeyler söylemesi için evvel onu konuşturuyor olmamız gerekiyor lakin Yunus’la aramızdaki ilgi ne yazık ki daima on tane ilahi etrafında dönüyor.” dedi.
“Kış Bilgisi”, “Kalbin Kararı”, “Belki de Üzülmeliyiz”, “Hikayem Ne Tuhaftır: Ebu’l-Hasan eş-Şüşteri ve Tasavvuf Anlayışı” isimli yapıtlara imza atan Murat, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Türkçenin kıymetli temsilcilerinden Yunus Emre’ye ait değerlendirmede bulundu.
Yunus Emre şiiriyle ilgili konuşulduğunda akla gelen birinci edebi sanatın “sehl-i mümteni” olduğunu tabir eden Murat, Yunus Emre’deki sadelik ve kolaylığın bunun bir tabiri olduğunu söyledi.
Ahmet Murat, Yunus’un şiirlerinde görülen kolaylık ve sadeliğin iki temel hususiyete dayandığını lisana getirerek, “Sehl-i mümteni, imkansız olan demektir. Yunus’ta imkansız üzere görünen çarçabuk lisana gelir. Bu manada kelam konusu iki konudan birisi yalınlıktır. Yalınlık, onun devrinde yaşayan, kitabi olmayan bir Türkçenin bütün imkanlarıyla kullanılması ile ortaya çıkan bir anlaşılırlığı anlatmaktadır. ‘Yunus, sade bir lisana sahiptir.’ derken biz, ‘O, 14. yüzyılın başında yazdı fakat ben yazdıklarını bugün anlıyorum.’ demek istiyoruz.” halinde konuştu.
Yunus’un divanının hayli hacimli ve şimdi tam olarak tasnif edilmemiş olduğuna işaret eden Murat, şunları kaydetti:
“Onun ikinci hususiyeti, bu güç anlaşılır şiirleriyle ilgilidir. Divanında karşımıza çokça sade şiirlerle çıksa da o, birçok öteki örnekte sıkıntı ve kapalı diyebileceğimiz şiirler de yazmıştır. Yunus’un şiirinde uğraştığı sorunlar, örneğin Karacaoğlan’ınkinden farklıdır. Karacaoğlan, pastoral ve lirik bir damardan ilerledi. Sevdiği kıza şiirler yazdı, yaylasını anlattı. Şayet pastoral ve lirik bir cet arayacaksak bu, hiç elbet Karacaoğlan’dır. Ancak daha mistik, metafizik bir ataysa aradığımız, Yunus Emre’ye kadar gideriz. Yunus’un konuştuğu tevhid, sülük üzere birtakım hususlar hakkında insanların aslında çok fazla fikri yoktur. Yunus, ‘Bu yol uzaktır/Menzili çoktur’ derken mesela Karacaoğlan’ın kastettiği yoldan bahsetmez. Münasebetiyle Yunus Emre’nin sorunlarının kendisinden kaynaklanan kapalılığının yanı sıra, o deneyime paydaş olamayanların bu hale nüfuz edememesinden kaynaklanan durumlar da kelam bahsidir.”
“Yunus Emre, miras aldığı geleneği yine kurduğunun farkında”
Yunus Emre’nin hayatına dair elde net bilgiler olmadığına dikkati çeken Murat, “Onun hayatı bizim için menkıbevi bir manaya sahiptir ve onun hakkında bunu dikkate alarak konuşmak zorundayız. Bildiğimiz kadarıyla yaklaşık 15 kadar Yunus makamı var. Ümmi olmadığını, Sadi’nin şiirini ana metinden okuyabilecek kadar Farsçaya hakim olduğunu biliyoruz. Tekrar bunun üzere, onun miskin kavramı etrafında zahit sufiyyuna yönelik tenkitleri yalnızca sezgiyle bulunabilecek şeyler değil. Bunlar tarihî yükü olan kavramlar. Yani zahiti eleştirmek için sizin bir literatür bilgisine ve tartışmalara şahit olmanız gereklidir. Bir şair için sufiliği benimsemek kolay, eleştirmek zordur.” sözlerini kullandı.
Doç. Dr. Murat, Yunus Emre’nin şiirlerinde farklı bahislere temas etmesinin ehemmiyetine vurgu yaparak, şu bilgileri verdi:
“Yunus, yalnızca muhakkak bir metafizik alanı ve problemleri dikkate alarak konuşuyor değildir. O, direkt toplum, toplumsal alan, buradaki tipler fakirler, yoksullar, hocalar, alimler, tüccarlar, esnaflardan bahseder ve epey sert tenkitler yapmaktadır. Velhasıl Yunus, sokağa karşı ziyadesiyle dikkatli ve hassas birisidir. Onun divanından çıkardığım figür bilgili, etrafıyla çok içli dışlı, eleştirel bir gözü de olduğudur. Bunun yanı sıra o, kendisinden evvel, Arapça ve Farsçada kurulmuş güçlü tasavvuf şiirini bilmektedir. Mahalli bir lisanda, miras aldığı geleneği yine kurduğunun farkında olan bir şairle karşı karşıyayız. Bence bu bayağı kritik ve bizim tarihimiz açısından çok hayati ve mucizevi bir durumdur.”
“Yunus Emre lisan, hassaslık ve ele aldığı sorunlar bakımından gerçek bir şairdir”
Yunus Emre’nin de içinde bulunduğu periyotta sahip olunan yegane enstrümanın edebiyat, daha özelde ise şiir olduğunu kaydeden Murat, o periyot için şiirin her türlü anlatı, müşahede, duygulanım yahut kanıyı söz etmenin en kestirme yolu olduğunu belirtti.
Murat, tasavvufun içinde de epey güçlü bir şair ve şiir damarının olduğuna dikkati çekerek, şöyle devam etti:
“Tasavvufla ilgili eserler veren şairler pek çok şiir yazmıştır ancak bunların içinden sahiden şiir sayılabilecek olanların sayısı azdır. Bunlar çoğunlukla ilahi olarak okunmuş, iletisini paketleyip kolaylaştırarak duyurmak ve bunu sirkülasyona sokmak için yazılmış, daha evvel söylenilmiş olanı tekrar eden metinlerdir. Yunus Emre ise lisan, hassaslık ve ele aldığı sorunlar bakımından gerçek bir şairdir. Onun sade ve yalın konuşmasında ya da etrafını gözlemleyip bunları çok kestirme bir biçimde anlatışında gördüğümüz daima bu durumdur. Molla Kasım’ı aslında herkes eleştirir ancak içlerinden yalnızca büyük şairler bunu anıtlaştırır ve bugüne kadar getirir. Ele aldığı sorunlarının büyüklüğü bir yana Türkçe bağlamında Yunus Emre, bütün büyük şairler üzere, anlattığı sorunları anıtlaştırarak kalıcı hale getirmiştir.”
Türkçe konuşan coğrafyada cönklerin antoloji olarak kıymetli bir kaynak fonksiyonu gördüğünü kaydeden Murat, bunların içinde Yunus Emre’nin de daima okunan değerli bir isim olduğunu söyledi.
“Yunus’taki düğümlerin açılmasına gereksinimimiz var”
Ahmet Murat, Yunus’un şiirlerinin hayli kıymetli bir oranda bestelenip meşk edildiğini aktararak, “Onun lisanı ziyadesiyle güçlü, yüksek ve sıkıntı sıkıntıları göğüsleme kabiliyetini haizdir. Yunus’un şiiri, Anadolu’daki dindar insanın muhtaçlık duyduğu his stoğunu, duyguyu terennüm etme kapasitesini ve mühimmatını yüzyıllar boyunca, ziyadesiyle taşımıştır. Hafız için İran şiiri kelam konusu olduğunda söylenen tespitler, Yunus için de söylenebilir ve bu iki figür hitap ettikleri insanlara nasıl duygulanacaklarını göstererek anlatmıştır.” sözlerini kullandı.
Yunus Emre ve onun divanının Türkçe konuşan toplum içinde hak ettiği yüksekliğe taşınamadığının altını çizen Murat, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Her ne kadar cönklerde yer alsa ya da ilahilerde terennüm edilse de Yunus, Hafız’ın eriştiği mertebeye erişememiştir. Bugün, Yunus üzerine lisan, tarihi çalışmalar, tematik ve kavramsal tahliller yaparak, ondaki düğümlerin açılmasına muhtaçlığımız var. Yunus Emre’nin bugüne bir şeyler söylemesi için evvel onu konuşturuyor olmamız gerekiyor ancak Yunus’la aramızdaki alaka ne yazık ki daima on tane ilahi etrafında dönüyor. O, bunlardan çok daha varlıklı, katmanlı ve şaşırtan bir isim. Shakespeare’in hikayelerinin aktüel romanların içinde tekrar tekrar bıkmadan anlatılması, psikanalizden sosyolojiye kadar daima ona müracaat edilmesi, özcesi Shakespeare’in bir formda kurcalanması, onu büyüten ve onun bir klasik hale gelmesini sağlayan en kıymetli konudur. Yunus’un da muhtaçlığı olan, daima olarak kurcalanması, metinleri ortasında kaybolunmasıdır. Lakin böylelikle o, bugüne çağrılmış olur. Bir metni klasik yapan öge, onu bugün de yine üretebilmesidir. Kimi metinlere tahminen bu yatırımı yapmaya değmeyebilir zira buna sağlam olmayabilir lakin Yunus Emre bu yatırımı yapmaya ziyadesiyle değecek bir isimdir.”
