Zeyrek Çinili Hamam’ın arkeolojik kazıya dönüşen 13 yıllık restorasyonu
OSMANLI İmparatorluğu’nun birinci kaptan paşası Barbaros Hayreddin Paşa tarafından 500 yıl evvel Mimar Sinan’a inşa ettirilen Zeyrek Çinili Hamam, onarım sürecinin akabinde geçen yıl tekrar hizmete açıldı. İsmini UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki Zeyrek semtinden alan tarihi hamamın 3 yıl planlanan onarımı arkeolojik hafriyata dönüşerek, 13 yıl sürdü. Onarım takımının başındaki Mimar Cengiz Kabaoğlu, çalışmanın bilinmeyenlerini anlattı. Kabaoğlu, “Çinili Hamam’ın meşhur çinilerinin büyük bir kısmının aslında toprak altında olduğunu keşfettik. Hafriyat sırasında 3 bin çini, 37 başka desen ortaya çıktı, heyecan vericiydi. Çinilerin titizlikle paklık ve bakımları yapıldı. Böylelikle projeye ‘çini müzesi’ ekleyelim fikri oluştu. Müzede Osmanlı’nın meşhur kırmızısı çıkmadan evvel üretilen mavi- beyaz renklerde, çok hoş ve yalın renkte çiniler yer alıyor” dedi.
Osmanlı Donanması’nın Kaptan-ı Deryası Barbaros Hayreddin Paşa tarafından yaptırılan ve 1530-1540 yılları ortasında, Mimar Sinan tarafından inşa edilen hamam, 13 yıl süren onarım çalışması sonucunda kente bir kültür mirası olarak tekrar kazandırıldı. Hafriyat sonrası, Zeyrek Çinili Hamam bir komplekse dönüşerek, bulunan çiniler sonrasında müze kuruldu. Müzede Osmanlı’da yıkanma kültürü ve ritüellerini merkezine alan hamamın 500 yıllık dokusunu yaşatılıyor. Mimar Sinan tarafından tasarlanmış su ve ısıtma sistemlerini açıklayan şema ve maketlerin konukları karşıladığı müze, 3 bin kesimlik mavi-beyaz İznik çini modüllerinden oluşan seçkinin sergilendiği ve onarım sürecinin çıktılarını anlatan kısım ile devam ediyor.
Hamam ritüeli ile özdeşleşmiş havlular, taslar, kıymetli metaller ve sedeflerle süslenmiş nalınlar üzere tarihi hamam nesnelerini içeren itinayla hazırlanmış seçkinin sergilendiği bir başka kısım ise Osmanlı periyodu hamam kültürünü ziyaretçilerine anlatıyor. Her hafta çarşamba günü Zeyrek Çinili Hamam Müzesi’nde hem Türkçe hem de İngilizce olarak gerçekleşen rehberli cinslere, ek bir fiyata gerek olmadan müze bileti ile katılma seçeneği sunuluyor. Zeyrek Çinili Hamam kompleksi içinde yer alan müzede, İstanbul Arkeoloji Müzeleri kontrolünde yapılan hafriyatlarda ortaya çıkarılan Roma, Bizans ve Osmanlı periyoduna ilişkin eserler sergileniyor. Atelier Brückner’in ödüllü dizaynıyla hayata geçen müze, teknoloji ve interaktif sergileme tekniklerini birleştirerek, ziyaretçileri Bizans devrinden bugüne dek uzanan bir seyahate çıkarıyor. Müze pazartesi hariç hafta içi her gün, 10.00-18.00 saatleri ortasında ziyaretçilerini ağırlıyor. Perşembe günü ise fiyatsız olarak müzeye girilebiliyor. Müzede, her çarşamba İngilizce ve Türkçe rehberli cinslerle, perşembe günleri ise fiyatsız ziyaret imkanı sunuluyor.
‘HAMAM YALNIZCA MİMARİ DEĞİL, TARİHİ PAHAYA DE SAHİP’
Mimar Cengiz Kabaoğlu, “Hamamın en değerli özelliklerinden birisi öncelikle Barbaros Hayrettin Paşa tarafından Mimar Sinan’a inşa ettirilmesi. İki isim de Türkiye tarihi için çok kıymetli isimler. Hamam yalnızca mimari değil, tarihi kıymet de taşıyor. Mimar Sinan’ın birçok yapıtı var fakat burası özellik sade ve yalın bir çizgide mekansal düzenleme yapılmış. İkiz hamam klasik periyotta yapılmış ve çok hoş bir yapı. Zeyrek Çinili Hamam, periyodun klasik mimarisinin en yeterli örneklerinden. Çok etkileyici buluyorum. Hamam 500 yılda birçok yangın sarsıntı geçirmesine karşın olduğu üzere sağlam duruyordu. Yapı bugüne dek özelliklerini korumuş. Hamam pozisyonu bakımından da değerli, Dünya Miras Listesi’nde yer alıyor. Ayrıyeten, tarihi bölgede ve müdafaa altında alınmış. Hem hamamlar bölgesinde hem de Bizans’tan kalan su sarnıçları üzerine kurulmuş. Büyük su yollarının üzerinde olması nedeniyle suyun bol olduğu bir yere inşa edilmiş” dedi.
‘ÇİNİLERİN LOUVRE MÜZESİ ÜZERE BİRÇOK ÜNLÜ MÜZEYE DAĞITILMASI BÜYÜK SES GETİRDİ’
Hamamda, dantel üzere incelikle çalışarak bu günkü haline getirildiğini söyleyen Kabaoğlu, “Restorasyonda birçok konsey süreci oldu. Modüller halinde birçok yerde yapılan hafriyat çalışmalarında buluntular çıktı. İstanbul Arkeoloji Müzeleri kontrolünde gerçekleşen hafriyatta birçok çini bulundu. Bugün bu hafriyat çalışmasında çıkanlar ile de hamam içerisinde müze kuruldu ve çok değerli bir müze oldu. Osmanlı devrinde yaşayan bir vatandaş müsaade alarak, burada bulunan çinileri söküp, yurt dışına satmış. Müzelerin özel koleksiyonlarına dağıtmış. Biz bunların peşine düştük. Bina içinde de hafriyatta çini izlerini aradık. Muhakkak yerlerde çinileri bulduk. Burada çiniler için kurulan özel grupla, çok emek isteyen bir çalışma gerçekleştirdik. İzlerden hareketle 4 tip çini izi ve 37 farklı desen bulduk. Hafriyatta çıkan çiniler üzerine ise müze yapma fikrini bulduk. Tüm çinilerin paklık ve tamirleri yapıldı. Akabinde müzede sergilendi. Buraya ilişkin çok hoş bir çini müzesi kurmuş olduk. Osmanlı’nın meşhur kırmızısı çıkmadan evvel üretilen mavi- beyaz renklerde, çok hoş ve yalın renkte çiniler yer alıyor. Çinilerin Louvre Müzesi üzere birçok ünlü müzeye dağıtılması büyük ses getirdi. Yurt dışında da basın tarafından büyük ilgi gördü. Hafriyattan 3 bin civarında modül bulduk. Takımımızla adeta bir dedektif üzere çalışarak fevkalade bir işe imza atıldı. Desenlerin çıkartılması sahiden heyecan vericiydi. Duvarlardan ise farklı periyotlara ilişkin 4-5 katman çıktı. Çinilerin vakitle üzerine farklı duvar fotoğrafları yapılmış. Tarihi yapılar bir kişi ile onarılmamalı, işin ehli beşerler ile yapılmalı. Zeyrek Çinili Hamam’da da güzel bir grupla başarılı bir proje süreci yaşandı.”
‘RESTORASYON ETABI ARKEOLOJİK BİR HAFRİYATA DÖNÜŞTÜ’
Zeyrek Çinili Hamam’ın Müze Müdürü Beril Gür Tanyeli, “Zeyrek Çinili Hamam 3 yıl sürmesi beklenen projeydi. Hamamın orjinal fonksiyonuna dönerek, hamam olarak kullanılması amaçlanmıştı. Lakin onarım kademesinde bu mühlet 13 yıla uzayarak, arkeolojik bir hafriyata dönüştü. Çinili Hamam’ın meşhur çinilerinin aslında büyük bir kısmının toprak altında olduğu ortaya çıktı. Bununla birlikte projeye bir müze eklendi. Kazıdaki birçok seçkinin müzede sergilenmesine karar verildi. Şu an ikili hamam olarak bayanlara ve erkeklere hizmet veriyor. Bir yandan da müzemiz ziyaretçilerini ağırlıyor. Ayrıyeten çok farklı etkinliklere konut sahipliği yapıyoruz. Hafriyatta, Bizans devrine ilişkin sarnıç da bulundu ve bu sarnıç günümüzde aktüel sanat stantlarına konut sahipliği yapıyor. Yapıda, aktiflik bahçemiz ve müze içinde ikram dükkanımız yer alıyor. Tüm onarım sürecini anlatan hem Türkçe hem İngilizce basılmış ‘Barbaros’un Çinili Hamamı: Sinan’dan Bir Başyapıt’ kitabımız var. O da müzemizin dükkanında ve online olarak satışa sunuldu. Müzede suyun nereden geldiği, su ısıtma sistemleri üzere farklı temalar bulunuyor. Ayrıyeten müzede çocuklar için de atölyeler düzenliyoruz. Yakında yetişkinler için de etkinliklerimiz olacak” diye konuştu.
